Hiện tượng nước trồi theo mùa ở Panama đã mất vào năm 2025, gắn liền với sự suy giảm sức gió. Sự kiện này báo hiệu rủi ro đối với nghề cá và các quá trình đại dương nhạy cảm với khí hậu.

Hiện tượng nước trồi hàng năm ở vịnh Panama lần đầu tiên không xảy ra trong năm 2025 kể từ khi có ghi nhận. Một nhóm nhà khoa học thuộc Viện Nghiên cứu Nhiệt đới Smithsonian (STRI) cho rằng sự gián đoạn này bắt nguồn từ sự suy yếu của “gió mậu dịch”. (Đây là loại gió thổi ổn định theo hướng đông bắc ở bán cầu bắc và đông nam ở bán cầu nam, từng rất quan trọng trong thương mại đường biển thời kỳ thuyền buồm (thế kỷ 15–19), vì nó giúp tàu di chuyển dễ dàng xuyên Đại Tây Dương và Thái Bình Dương — do đó có tên là “trade winds”, tức gió mậu dịch).

Phát hiện này nhấn mạnh cách mà biến đổi khí hậu có thể trực tiếp ảnh hưởng đến các quá trình thiết yếu của đại dương và các cộng đồng ven biển phụ thuộc vào chúng.

Động lực theo mùa của nước trồi

Hàng năm trong mùa khô ở Trung Mỹ (thường từ tháng 12 đến tháng 4), gió mậu dịch phương bắc kích hoạt hiện tượng nước trồi ở vịnh Panama. Quá trình này đưa các khối nước lạnh giàu dinh dưỡng từ tầng sâu lên mặt biển, giúp duy trì ngành thủy sản năng suất cao và bảo vệ các rạn san hô trước căng thẳng nhiệt. Nước mát dâng lên cũng giúp bờ biển Thái Bình Dương của Panama mát hơn rõ rệt trong những tháng “nghỉ hè” của khu vực.

Các nhà nghiên cứu STRI đã theo dõi chu kỳ mang tính mùa vụ này suốt hơn bốn thập kỷ, ghi nhận sự lặp lại ổn định từ tháng 1 đến tháng 4. Thế nhưng năm 2025, hiện tượng này không diễn ra, đánh dấu lần biến mất đầu tiên. Hệ quả là sự giảm nhiệt độ và gia tăng năng suất sinh học vốn được mong đợi đã không xuất hiện.

Trong một nghiên cứu công bố trên Tạp chí khoa học đa ngành Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Mỹ (PNAS), nhóm nghiên cứu kết luận rằng sự suy yếu đột ngột của các mô hình gió là nguyên nhân chính của hiện tượng chưa từng có này. Kết quả cho thấy sự bất ổn khí hậu có thể phá vỡ những hệ thống đại dương tồn tại lâu đời, vốn đã hỗ trợ cho nghề cá ven biển suốt hàng nghìn năm. Theo các nhà khoa học, cần thêm nghiên cứu để xác định chính xác cơ chế và đánh giá tác động lâu dài đối với tài nguyên biển.

Phát hiện này nêu bật sự mong manh ngày càng tăng của các hệ thống nước trồi nhiệt đới – vốn có tầm quan trọng về mặt sinh thái và kinh tế – xã hội to lớn nhưng lại ít được theo dõi. Nó cũng cho thấy sự cấp bách của việc tăng cường năng lực quan sát và dự báo khí hậu – đại dương tại các vùng nhiệt đới trên hành tinh.

Đây cũng là một trong những kết quả quan trọng đầu tiên của sự hợp tác giữa tàu nghiên cứu S/Y Eugen Seibold thuộc Viện Hóa học Max Planck và STRI.

Tàu nghiên cứu S/Y Eugen Seibold khảo sát điều kiện đại dương và khí quyển ở Thái Bình Dương nhờ sự hợp tác giữa Viện Hóa học Max Planck và STRI. Ảnh: Steven Paton

Nồng độ chlorophyll ở vùng biển quanh Panama (xanh = thấp, đỏ = cao) tháng 2/2024, cho thấy năng suất sinh học đạt đỉnh tại vịnh Panama trong giai đoạn nước trồi điển hình. Ảnh: Aaron O’Dea

Hiện tượng nước trồi hỗ trợ nghề cá năng suất cao và giúp bảo vệ rạn san hô trước căng thẳng nhiệt. Ảnh: Natasha Hinojosa