Bằng cách rà soát hàng nghìn ảnh vệ tinh, các nhà nghiên cứu đã định vị được 245 vết trượt đá mới, hé lộ dấu hiệu hoạt động địa chấn hoặc sự kiện va chạm trong vòng nửa triệu năm trở lại đây.

Khi một tảng đá lăn xuống sườn dốc trên Mặt trăng, nó hất tung bụi Mặt trăng, để lại một hoa văn đặc trưng dạng xương cá.

Trong một nghiên cứu gần đây, lần đầu tiên các nhà khoa học đã định vị và xác định niên đại các bằng chứng về hiện tượng đá lăn như vậy. Họ phát hiện 245 vết trượt mới được tạo ra khi đá lăn, nảy bật và trượt xuống thành miệng hố.

“Trong một thời gian dài, người ta tin rằng Mặt trăng đã chết về mặt địa chất… Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy những tảng đá có kích thước từ vài chục đến hàng trăm mét và nặng hàng tấn đã dịch chuyển theo thời gian,” Sivaprahasam Vijayan, tác giả chính của nghiên cứu và là phó giáo sư tại Phòng thí nghiệm Nghiên cứu Vật lý ở Ahmedabad, Ấn Độ, cho biết. “Điều quan trọng không kém là xác định những sự kiện đá lăn này xảy ra gần đây đến mức nào, để hiểu rõ hơn về những giai đoạn mà các tác nhân địa chất vẫn còn hoạt động.”

Theo dõi các vết đá lăn

Khi đá Mặt trăng nảy bật, chúng lộ ra lớp vật chất tươi sáng chưa bị phong hóa từ bên dưới và mang lên bề mặt. Do đó, vết trượt mới sẽ sáng hơn so với những vết cũ.

“Người ta có thể nhận ra một sự kiện đá lăn là gần đây nhờ vào lớp vật chất bắn ra,” Senthil Kumar Perumal, nhà khoa học chính của Nhóm Khoa học Hành tinh thuộc Viện Nghiên cứu Địa vật lý Quốc gia ở Hyderabad, Ấn Độ, người không tham gia nghiên cứu, cho biết.

Để xác định các vết trượt mới, Vijayan và đồng nghiệp đã tìm kiếm thủ công hàng nghìn ảnh chụp bề mặt Mặt trăng từ vĩ độ 40°B đến 40°N, nơi ánh sáng Mặt trời giúp phân biệt rõ các vết trượt sáng. Sau đó, họ đối chiếu với các ảnh chụp từ Camera góc hẹp của Tàu quỹ đạo trinh sát Mặt trăng (LRO) của NASA trong giai đoạn 2009–2022.

Tiếp đến, các nhà khoa học ước tính tuổi của vết trượt bằng cách nghiên cứu những khu vực vừa có vật chất bắn ra do đá lăn (BFE), vừa có lớp phủ bắn ra từ va chạm. Các lớp phủ này, thường được ví như “hóa thạch trên Mặt trăng,” từ lâu đã được dùng để xác định niên đại sự kiện va chạm. Những miệng hố được phân tích có tuổi khoảng 400.000 năm — đồng nghĩa rằng các vết đá lăn phải trẻ hơn.

Cuối cùng, nhóm nghiên cứu còn xác định các đứt gãy địa chấn hoặc hố va chạm lân cận có thể đã gây ra hiện tượng đá lăn.

Lập bản đồ Mặt trăng

Bản đồ địa chất mới về các vết đá lăn, được công bố trên Icarus, làm nổi bật những địa điểm còn hoạt động địa chấn và các vị trí va chạm mới trên Mặt trăng. Các nhà nghiên cứu cho rằng đây có thể là những địa điểm hạ cánh tiềm năng cho các sứ mệnh Mặt trăng trong tương lai.

Các tác giả nghiên cứu cho biết họ dự định ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giai đoạn tiếp theo, nhưng mục tiêu lớn hơn, theo Vijayan, là “xác định rõ nguyên nhân của hiện tượng đá lăn là nội sinh hay ngoại sinh (endogenic or exogenic), điều này có thể đạt được nhờ triển khai thêm nhiều máy đo địa chấn trong các sứ mệnh sắp tới.”

Kumar đồng tình: “Chúng ta cần một mạng lưới máy đo địa chấn phủ khắp Mặt trăng để theo dõi hoạt động địa chấn liên tục trong nhiều thập kỷ.”

Ảnh cận cảnh Mặt trăng trong không gian. Ảnh: Getty Images