Nhiệt độ đại dương tăng cao, các mô hình thời tiết ở Thái Bình Dương thay đổi và những biến động trong khí quyển đang hội tụ để tạo nên một mùa bão Đại Tây Dương đáng lo ngại – với một số cơn bão dữ dội nhất có thể xuất hiện vào cuối năm.

Mùa bão Đại Tây Dương còn chưa chính thức bắt đầu, nhưng các nhà dự báo đã gióng lên hồi chuông cảnh báo. Đúng vậy, mùa bão năm 2025, diễn ra chính thức từ ngày 1 tháng 6 đến 30 tháng 11, được dự báo sẽ hoạt động mạnh bất thường.

Theo Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Hoa Kỳ (NOAA), mùa bão năm nay được dự báo sẽ có tới 19 cơn bão có tên, tối đa 10 cơn bão đạt cấp độ bão nhiệt đới, và từ 3 đến 5 siêu bão (từ cấp 3 trở lên theo thang Saffir-Simpson).

Trong khi đó, công ty dự báo tư nhân AccuWeather đưa ra dự đoán gần như tương tự, nhưng bổ sung một cảnh báo nghiêm trọng hơn: có thể có tới sáu siêu bão ảnh hưởng trực tiếp đến bờ biển Hoa Kỳ.

Đây là tin đáng lo ngại sau những tàn phá nặng nề do bão Helene và Milton gây ra trong năm 2024. “Trông có vẻ như năm nay lại là một năm bận rộn nữa,” chuyên gia bão hàng đầu của AccuWeather, Alex DaSilva, nói với BBC Science Focus.

Tại sao các nhà khoa học lại chắc chắn như vậy?

Dù vẫn chưa thể dự đoán chính xác thời gian và địa điểm bão đổ bộ, nhưng những yếu tố lớn chi phối mỗi mùa bão đang ngày càng rõ ràng hơn. Và trong năm nay, nhiều chỉ báo khí hậu đều đang cùng hướng về một kịch bản xấu.

Đại Tây Dương đang tích trữ năng lượng – và thậm chí là rất nhiều.

Bão nhiệt đới hút năng lượng từ nước biển ấm, và năm nay, Đại Tây Dương đang mang đến một kho dự trữ nhiệt khổng lồ.

“Nhiệt độ mặt biển một lần nữa vượt khá xa mức trung bình,” DaSilva nói. Mặc dù năm 2025 có thể không phá kỷ lục nóng như năm 2023 hay 2024, nhưng nhiều khu vực thuộc lòng chảo Đại Tây Dương vẫn nóng bất thường.

Không chỉ bề mặt biển đang ấm. Điều thực sự tiếp thêm sức mạnh cho các cơn bão lớn là hàm lượng nhiệt trong đại dương (ocean heat content) – một chỉ số đo độ sâu mà nước biển ấm lan xuống dưới mặt biển.

“Thật đáng lo ngại,” DaSilva nói. “Ở mặt biển thì nước đã ấm sẵn rồi. Nhưng thử tưởng tượng ở độ sâu hàng trăm mét tại những nơi như Caribbean phía tây, nhiệt độ vẫn có thể đạt tới 27°C trong cao điểm mùa bão.”

Độ sâu đó rất quan trọng. Nước ấm giống như nhiên liệu có chỉ số octane cao (high-octane fuel) cho bão – càng sâu, bão càng hút được nhiều năng lượng. Đây là lý do tại sao nhiều cơn bão gần đây trải qua hiện tượng “tăng cấp nhanh” – mạnh lên dữ dội chỉ trong vài giờ, thường ngay trước khi đổ bộ.

“Khi nhìn vào các cơn bão tăng cấp nhanh – những cơn bão bùng nổ sức mạnh – phần lớn xảy ra ở Vịnh Mexico, Caribbean phía tây, hoặc ngoài khơi bờ đông nam Mỹ, vì đó là nơi có hàm lượng nhiệt đại dương cao nhất.”

Các nhà khoa học ngày càng nhận thấy rõ rằng hàm lượng nhiệt trong đại dương đang tăng lên từng năm, do biến đổi khí hậu. Khi Trái đất nóng lên, phần lớn lượng nhiệt dư được đại dương hấp thụ, tạo thành những kho năng lượng sâu cho các cơn bão khai thác.

Điều này không nhất thiết có nghĩa là chúng ta sẽ thấy nhiều bão hơn, nhưng những cơn bão hình thành có xu hướng mạnh lên nhanh chóng và đạt tới cường độ lớn hơn.

Mô hình thời tiết TBD thay đổi có thể “siêu nạp” cho giai đoạn cuối mùa bão

Nếu Đại Tây Dương cung cấp nhiên liệu, thì Thái Bình Dương đóng vai trò như người điều khiển.

Yếu tố then chốt ở đây là dao động El Niño–Dao Động Nam (ENSO) – một chu kỳ tự nhiên gồm các giai đoạn nóng lên và lạnh đi tại khu vực nhiệt đới Thái Bình Dương. ENSO có tác động dây chuyền mạnh mẽ đến hoạt động bão ở Đại Tây Dương.

Có thể viết cả một cuốn sách về ENSO (và thực tế đã có), nhưng hãy tóm lược như sau: Trong những năm El Niño, nước ấm ở Thái Bình Dương dịch chuyển về phía đông, gần châu Mỹ. Trong những năm La Niña, điều ngược lại xảy ra – nước ấm di chuyển về phía tây, gần châu Á, trong khi nước lạnh trồi lên gần bờ châu Mỹ.

Những chuyển động này không chỉ ảnh hưởng tới Thái Bình Dương mà còn tác động đến mô hình gió toàn cầu, bao gồm cả Đại Tây Dương, nơi chúng có thể hỗ trợ hoặc cản trở sự hình thành bão.

Hiện tại, Thái Bình Dương đang ở trong giai đoạn trung tính ENSO, nghĩa là vùng nước ấm nằm đâu đó giữa hai thái cực. Nhưng điều đó không đồng nghĩa với tin tốt.

“Các nghiên cứu cho thấy mặc dù các năm La Niña thường có nhiều bão nhất, nhưng những năm trung tính thì cũng rất sát nút,” DaSilva nói. “Chỉ có trong các năm El Niño, số lượng bão mới giảm đáng kể.”

Lý do là gì? Trong những năm El Niño, các luồng gió mạnh trên cao từ Thái Bình Dương có thể xé toạc những cơn bão đang hình thành ở Đại Tây Dương. Nhưng trong những năm trung tính hoặc La Niña, các luồng gió này yếu đi, tạo điều kiện cho bão hình thành và mạnh lên.

Thêm vào đó, có khả năng hiện tượng La Niña sẽ quay trở lại vào cuối năm nay, mở đường cho một giai đoạn cuối mùa bão đầy biến động.

“Có khả năng La Niña sẽ xuất hiện trở lại vào cuối mùa,” DaSilva nói. “Điều đó cần được theo dõi sát sao, bởi nếu xảy ra thật, giai đoạn cuối mùa sẽ rất thuận lợi cho bão hình thành.”

Điều này đang dần trở nên phổ biến, khi những mùa gần đây cho thấy xu hướng xuất hiện nhiều cơn bão vào cuối mùa, được tiếp thêm năng lượng bởi nhiệt độ còn cao và điều kiện khí quyển thuận lợi.

Cơn bão đi đâu phụ thuộc vào “người cầm lái”

Nhiệt độ đại dương và ENSO có thể là “nhân vật chính” trong vở kịch này, nhưng chúng không phải là những người duy nhất góp mặt.

Các yếu tố như khối áp cao Bermuda–Azores – một vùng áp cao chiếm ưu thế ở trung tâm Đại Tây Dương – đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng đường đi của các cơn bão sau khi chúng hình thành.

“Vùng áp cao này nằm ở Đại Tây Dương và làm lệch hướng bão xung quanh nó,” DaSilva giải thích. “Phần lớn các cơn bão sẽ uốn cong ra biển và di chuyển về châu Âu, nhưng nếu vùng áp cao này mạnh hơn một chút, nó sẽ phồng lên, buộc bão phải đi về phía tây.”

Tuy nhiên, Bermuda–Azores High là một hệ thống linh động, có thể thay đổi trong suốt mùa bão, khiến việc dự đoán chính xác đường đi của bão quá vài ngày trở nên khó khăn. “Nó thay đổi rất nhiều – đôi khi chỉ là vấn đề thời điểm,” DaSilva nói.

Một yếu tố ảnh hưởng lớn khác đến từ bên kia Đại Tây Dương – Tây Phi.

Phần lớn các cơn bão lớn ở Đại Tây Dương bắt nguồn từ các cụm giông hỗn loạn, tràn ra từ bờ biển Tây Phi vào cuối mùa hè – một chuỗi hệ thống thời tiết được gọi là luồng gió Đông Phi (African Easterly Jet). Thực tế, khoảng 85% các siêu bão bắt đầu từ đây.

Nhưng hệ thống này khá nhạy cảm. Năm ngoái, một hiện tượng làm lạnh bất ngờ xuất hiện ngoài khơi Tây Phi gần đường xích đạo đã làm gián đoạn luồng gió, khiến bão bị đẩy lên phía bắc và không phát triển được.

“Mọi người nghĩ rằng Đại Tây Dương đã ‘bị hỏng’,” DaSilva nói, nhắc lại giai đoạn yên ắng vào khoảng cuối tháng 8 và đầu tháng 9. Nguyên nhân là một mô hình gọi là Atlantic Niño – một chu kỳ khí hậu ít được biết đến, nhưng lại tác động ngược so với ENSO ở Thái Bình Dương.

DaSilva nghi ngờ rằng năm nay có thể xảy ra một giai đoạn ngưng giữa mùa tương tự, nhưng sự tạm lắng này không có nghĩa là mùa bão đã kết thúc.

Bão ngày càng “len sâu” vào đất liền

Ngoài các vùng ven biển, một sự thay đổi thầm lặng khác đang làm tăng rủi ro trong mùa bão Đại Tây Dương: ngày càng có nhiều cơn bão gây ảnh hưởng sâu trong đất liền.

Một nghiên cứu năm 2020 đăng trên Nature cho thấy trong 50 năm qua, các cơn bão đổ bộ vào đất liền có xu hướng suy yếu chậm hơn. Điều đó có nghĩa là nhiều cơn bão vẫn duy trì sức mạnh khi tiến sâu vào đất liền, gia tăng nguy cơ tàn phá cách xa bờ biển.

Năm 2024, bão Helene tàn phá Florida, sau đó gây ra trận lũ chết người ở dãy Appalachian phía nam, cướp đi sinh mạng của 94 người và góp phần vào hơn 100 ca tử vong khác. Trong khi đó, bão Beryl tạo ra vòi rồng tận vùng tây New York sau khi đổ bộ vào Texas.

“Năm 2024 là một trong những mùa bão tốn kém nhất trong lịch sử, và phần lớn là do tác động sâu trong đất liền,” DaSilva cho biết. “Việc những người sống xa bờ biển theo dõi dự báo bão cũng quan trọng không kém người dân ven biển, vì những ảnh hưởng trong đất liền có thể tàn phá không kém gì ở bờ biển.”

Dù bạn sống ở ven biển hay sâu trong đất liền, khoa học đang gửi đi một thông điệp rõ ràng: các điều kiện đang chín muồi cho một mùa bão hoạt động mạnh trong năm 2025. Hãy luôn theo sát dự báo thời tiết.

Cảnh tượng sau trận lũ dữ dội do bão Helene gây ra ở bang North Carolina, ngày 28 tháng 9 năm 2024. Ảnh: Getty.