Khi sản lượng năng lượng hạt nhân toàn cầu ngày càng tăng, vấn đề xử lý chất thải hạt nhân đòi hỏi phải có một giải pháp bền vững lâu dài. Nhưng bạn sẽ cất giữ thứ gì đó nguy hiểm trong hàng nghìn năm ở đâu?

Những người lính gác mặc đồng phục, súng đeo bên hông, đứng canh ở lối vào và quan sát bạn bước chậm qua. Phía trước là một vùng đất hoang, nơi những giàn giáo kim loại trơ trụi, các ống khói nằm im lìm và thiết bị bị bỏ rơi.

Bạn lê bước về phía tàn tích của một tòa nhà lớn xây bằng gạch đỏ đã hoang phế. Bộ đồ bảo hộ trắng cùng đôi ủng mũi thép nặng khiến việc di chuyển vô cùng khó khăn. Tay bạn được bọc trong hai lớp găng, khuôn mặt được che kín bởi mặt nạ lọc hạt bụi. Không một tấc da nào để lộ.

Khi bạn rọi đèn vào bên trong bóng tối của tòa nhà, ánh sáng từ đèn trên trán chiếu lên những cỗ máy và thùng chứa đã chuyển sang màu cam vì gỉ sét. Trên bức tường gần đó là biển cảnh báo màu vàng với biểu tượng vòng tròn đen và ba cánh quạt đen – lời nhắc nhở về mối nguy hiểm đang rình rập bên trong.

Ngoài tiếng thở của chính bạn vang lên sau lớp mặt nạ, thứ duy nhất bạn nghe được là âm thanh lách tách như bắp rang của chiếc máy đo phóng xạ Geiger mang theo.

Đây chính là trải nghiệm của các nhà nghiên cứu hạt nhân khi bước vào Nhà máy Hóa chất Prydniprovsky – bao gồm cả giáo sư Tom Scott, chuyên ngành vật liệu tại Đại học Bristol, đồng thời là người đứng đầu Mạng lưới Giảm thiểu Mối đe dọa Hạt nhân của chính phủ Anh.

Prydniprovsky từng là một cơ sở chế biến vật liệu và hóa chất lớn của Liên Xô, nằm ở rìa thành phố Kamianske, miền trung Ukraine. Từ năm 1948 đến 1991, nơi đây chế biến quặng uranium và thorium thành dạng cô đặc, tạo ra hàng chục triệu tấn chất thải với mức phóng xạ thấp.

Khi Liên Xô sụp đổ, Prydniprovsky bị bỏ hoang và xuống cấp nghiêm trọng.

“Những tòa nhà ở đây khủng khiếp đến mức ấn tượng và không dành cho người yếu tim,” Scott nói. “Ngoài các nguy cơ vật lý như hố to giữa sàn nhà, nơi này hoàn toàn không có ánh sáng hay điện. Và rõ ràng là có nguy cơ phóng xạ. Cho đến gần đây, chính phủ Ukraine vẫn không rõ chuyện gì đã từng diễn ra tại đây, nên họ rất lo ngại về mức độ phóng xạ cao và tình trạng ô nhiễm đất.”

Khi mức phóng xạ quá cao để con người tiếp cận, Scott sử dụng robot. Tại Prydniprovsky, một chú chó robot biệt danh “Spot” – do hãng Boston Dynamics phát triển – đã được điều động.

Spot được gắn cảm biến đo phóng xạ và mang tất cao su nhằm tránh phóng xạ bám vào chân.

Sau khi được kích hoạt, Spot đi sâu vào tòa nhà, dùng hệ thống LIDAR (dò tìm ánh sáng và khoảng cách) để tạo bản đồ 3D của khu vực và xác định các điểm có phóng xạ.

Scott và nhóm của ông được biết đến như những “nhà khảo cổ hạt nhân công nghiệp”, chuyên tìm kiếm, phân tích và định lượng chất thải hạt nhân “di sản” tại các địa điểm trên toàn cầu.

“Chất thải hạt nhân mức độ cao phát ra lượng phóng xạ lớn, đủ để khiến con người nhiễm bệnh nếu đến gần,” ông nói. “Một số chất thải sẽ nguy hiểm trong thời gian rất dài, nên cần được cách ly hoàn toàn khỏi con người và môi trường.”

Nhưng việc tìm ra các chất thải di sản – đã tích tụ từ thập niên 1940 – mới chỉ là một phần của thách thức. Sau khi phát hiện, chúng cần được cô lập và lưu giữ đủ lâu để không còn gây nguy hiểm – điều không hề đơn giản.

“Hiện nay chúng ta lưu trữ chất thải mức cao trong các cơ sở trên mặt đất được bảo vệ và che chắn,” Scott cho biết. “Nhưng những cơ sở đó phải được thay thế định kỳ, vì công trình và bê tông không thể tồn tại mãi mãi.”

Tuy nhiên, lưu trữ an toàn chất thải hạt nhân hiện có mới chỉ là khởi đầu. Khi thế giới dần từ bỏ nhiên liệu hóa thạch để chuyển sang các nguồn năng lượng ít carbon, sản lượng điện hạt nhân sẽ tăng – đồng nghĩa với việc lượng chất thải cũng tăng mạnh.

Hiện nay, năng lượng hạt nhân cung cấp khoảng 9% lượng điện toàn cầu từ hơn 440 lò phản ứng. Nhưng đến năm 2125, riêng Vương quốc Anh dự kiến sẽ có tới 4,77 triệu mét khối chất thải hạt nhân đã đóng gói – đủ để lấp đầy 1.900 bể bơi Olympic.

Vì vậy, thế giới cần thêm nhiều địa điểm lưu trữ an toàn cho cả chất thải hạt nhân cũ và mới – và cần gấp.

NHỮNG NƠI AN TOÀN

Tại Anh, phần lớn chất thải hạt nhân hiện được chuyển đến Sellafield – một khu tổ hợp rộng lớn ở Cumbria, tây bắc nước Anh, có khoảng 11.000 nhân viên, mạng lưới đường bộ và đường sắt riêng, dịch vụ giặt là đặc biệt cho quần áo nhiễm xạ và lực lượng cảnh sát vũ trang chuyên trách (Lực lượng Cảnh sát Hạt nhân Dân sự).

Sellafield xử lý và lưu trữ nhiều chất thải phóng xạ hơn bất kỳ nơi nào khác trên thế giới.

Nhưng còn nhiều vật liệu nguy hiểm hơn đang trên đường đến, phần lớn từ nhà máy điện hạt nhân mới đang xây dựng tại Hinckley Point ở Somerset. Để kịp ứng phó, các chuyên gia đang tìm kiếm những giải pháp xử lý khác – thậm chí kỳ lạ.

Đây là thách thức cho các cơ quan hạt nhân toàn cầu. Nhiều ý tưởng đã được đề xuất, bao gồm cả phương án kỳ dị như bắn chất thải hạt nhân vào không gian. Tuy nhiên, rủi ro tên lửa phát nổ và rải chất phóng xạ khắp Trái đất đã khiến phương án này bị bác bỏ.

Giải pháp hợp lý nhất hiện nay là đặt chất thải trong các thùng đặc biệt và chôn dưới lòng đất ở độ sâu từ 200–1.000 mét trong các cơ sở xử lý địa chất (GDF). Các GDF này sau đó sẽ được bịt kín vĩnh viễn để ngăn chặn sự xâm nhập của con người.

Những “lăng mộ hạt nhân” này là lựa chọn an toàn và bảo mật nhất trong dài hạn, giúp giảm gánh nặng cho các thế hệ sau.

“Tại Anh, khoảng 90% thể tích chất thải di sản có thể xử lý tại các cơ sở trên mặt đất, nhưng vẫn còn 10% (loại phóng xạ cao kéo dài) chúng ta chưa có nơi lưu trữ phù hợp. Giải pháp được quốc tế công nhận chính là GDF,” Tiến sĩ Robert Winsley, phụ trách thiết kế tại Dịch vụ Xử lý Chất thải Hạt nhân Anh, cho biết.

“Chúng tôi ước tính khoảng 90% vật liệu phóng xạ sẽ phân rã trong vòng 1.000 năm đầu tiên. Nhưng phần còn lại có thể nguy hiểm trong hàng chục nghìn đến hàng trăm nghìn năm.”

“GDF sử dụng các rào cản nhân tạo kết hợp với rào chắn tự nhiên của lớp đá ổn định. Cách tiếp cận đa lớp này sẽ cô lập và giữ chặt chất thải, đảm bảo không có phóng xạ nào quay lại bề mặt với mức độ gây hại.”

Nhưng làm thế nào để giữ chất phóng xạ đó dưới lòng đất? Chất thải phóng xạ thường được phân loại thành chất thải mức thấp, trung bình hoặc cao.

Trước khi được chôn sâu dưới lòng đất, chất thải mức cao sẽ được chuyển đổi thành thủy tinh (quá trình này gọi là thủy tinh hóa – vitrification), sau đó được đóng gói trong các thùng kim loại làm bằng đồng hoặc thép carbon. Chất thải mức trung bình thường được đóng trong các thùng thép không gỉ hoặc bê tông, sau đó được đặt trong lớp đá ổn định và bao quanh bởi đất sét, xi măng hoặc đá nghiền.

Tuy nhiên, quy trình này vẫn chưa được cố định hoàn toàn. Các vật liệu khác, như hợp kim titan và niken, đang được xem xét dùng làm vỏ chứa do khả năng chống ăn mòn cao.

Trong khi đó, các nhà khoa học tại Canada đã phát triển một lớp phủ đồng siêu mỏng cho phép sản xuất các thùng chứa nhỏ gọn hơn nhưng vẫn đảm bảo mức độ bảo vệ tương đương.

VỮNG NHƯ ĐÁ

Việc tìm kiếm những địa điểm có nền đá gốc đủ vững chắc để chịu được các sự kiện như chiến tranh và thảm họa thiên nhiên (xét theo quan điểm địa chất là những “thách thức ngắn hạn”) vẫn đang tiếp diễn. Những địa điểm này cần giữ được sự ổn định trong hàng thiên niên kỷ – thời gian cần thiết để chất thải hạt nhân không còn gây rủi ro.

“Một quan niệm sai lầm là chúng ta đang tìm kiếm một môi trường không thay đổi, nhưng thực tế là hành tinh luôn thay đổi, dù rất chậm,” giáo sư Stuart Haszeldine – chuyên gia lưu giữ và cô lập carbon tại Đại học Edinburgh – cho biết.

“Thế hệ của chúng ta phải tìm cách chôn chất thải thật sâu để tránh ô nhiễm phóng xạ hoặc gây nguy hiểm cho con người và động vật – lên đến một triệu năm trong tương lai.”

Để đạt được điều đó, địa điểm chôn lấp lý tưởng nên nằm dưới mực nước biển. Nếu ở trên mực nước biển, nước mưa có thể thấm qua các vết nứt trong đá và trở nên nhiễm phóng xạ, sau đó có thể trôi ra biển.

Khi nước ngọt nhiễm xạ gặp nước mặn đặc hơn, nó sẽ nổi lên và gây rủi ro cho sinh vật sống phía trên.

Một thách thức khác là dự đoán các thời kỳ băng hà trong tương lai, vốn xảy ra khoảng 100.000 năm một lần. Trong các thời kỳ này, các sông băng có thể quay lại và khoét sâu các thung lũng mới, có thể làm vỡ các cơ sở chôn lấp dưới lòng đất.

“Dự đoán tương lai chính xác phụ thuộc vào mức độ hiểu biết về quá khứ,” Haszeldine nói.

“Thông thường, các đánh giá về độ an toàn của cơ sở chứa chất thải hạt nhân sẽ xét đến khung thời gian một triệu năm, và quy định yêu cầu địa điểm chôn lấp phải đảm bảo rằng khả năng gây ra cái chết cho con người là dưới một người trên một triệu trong suốt thời gian đó. Việc khảo sát không nhằm tìm một địa điểm ‘tốt nhất’ tuyệt đối, mà là địa điểm ‘đủ tốt’ để đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn này.”

NHỮNG NƠI ẨN GIẤU

Năm 2002, Mỹ phê duyệt việc xây dựng một “ngôi mộ hạt nhân” bên trong một siêu núi lửa đã tắt ở Yucca Mountain, bang Nevada, cách Las Vegas khoảng 160 km về phía tây bắc. Nhưng cuối cùng kế hoạch này bị hủy bỏ.

Nghiên cứu cho thấy khả năng núi lửa phun trào trong tương lai ảnh hưởng đến nơi này chỉ là 1 phần 63 triệu mỗi năm. Vì vậy, không phải nguy cơ phun trào phóng xạ đã khiến dự án bị hủy. Thay vào đó, các nhà phản đối lo ngại rằng nơi này nằm quá gần một đứt gãy địa chất. Năm 2011, Quốc hội Mỹ chấm dứt tài trợ cho dự án. Kể từ đó, chất thải từ tất cả các nhà máy điện hạt nhân ở Mỹ vẫn chất đống trong các thùng thép và bê tông tại 93 địa điểm khắp cả nước.

Tuy nhiên, một số địa điểm khác lại tiến triển tốt hơn. Trong năm nay, Thụy Điển đã khởi công xây dựng một mộ hạt nhân, dự kiến hoàn thành trong những năm 2030. Đây cũng có thể là năm mà ngôi mộ hạt nhân đầu tiên trên thế giới – tại Onkalo, Phần Lan (Onkalo nghĩa là “hang” hoặc “khoang rỗng”) – chính thức tiếp nhận chất thải.

“Mặc dù tại Onkalo có nhiều đá bị nứt, nhưng các nhà địa chất đã khảo sát kỹ khu vực để xác định hướng dòng chảy của nước,” Haszeldine cho biết. “Vì địa hình bằng phẳng, không có áp lực khiến nước bị đẩy sâu xuống lòng đất, nên các lớp nước ở đây hầu như không di chuyển trong hàng trăm nghìn năm.”

Tháng 1 năm 2025, chính phủ Anh công bố kế hoạch tiêu hủy vĩnh viễn 140 tấn plutonium phóng xạ – hiện đang được lưu trữ tại Sellafield. Bộ trưởng Năng lượng Michael Shanks cho biết họ sẽ đưa lượng chất này “ra khỏi tầm tiếp cận,” chôn sâu dưới lòng đất.

Ba địa điểm tiềm năng ở Anh và xứ Wales đang được Cơ quan Quản lý Chất thải Hạt nhân khảo sát, trong khi một nghiên cứu sinh tiến sĩ của Haszeldine đang độc lập nghiên cứu địa điểm thứ tư ngoài khơi bờ biển Cumbria. Khu vực này có vẻ ổn định về mặt thủy địa học (ngay cả theo thang thời gian băng hà), nhưng việc xây dựng sẽ tốn kém và phức tạp.

“Hiện tại, khoảng 75% chất thải hạt nhân của Anh đã được lưu trữ tại 20 địa điểm,” Winsley nói. “Nhiều người sẽ bất ngờ khi biết rằng, dù bạn đang ở đâu tại Anh, thì cũng không bao giờ quá xa khỏi loại chất thải phóng xạ nguy hiểm nhất. Nhiệm vụ của chúng tôi là làm cho lượng chất thải này an toàn vĩnh viễn – càng sớm càng tốt.”

Mặc dù việc đào hầm để xây dựng các ngôi mộ hạt nhân rất tốn kém, nhưng khối lượng chất thải cần chôn lấp thực ra lại khá nhỏ. Vì thế, một phương pháp mới gọi là “cô lập sâu – deep isolation” đang được xem xét. Phương pháp này ứng dụng công nghệ khoan ngang vốn được sử dụng để khai thác dầu và khí đốt.

Cụ thể, nó liên quan đến việc khoan các lỗ ngang vào lớp đá sét – loại đá có khả năng hấp thụ phóng xạ rò rỉ và có thể tự hàn gắn nếu bị nứt. Các ống chứa nhiên liệu đã qua sử dụng từ các lò phản ứng hạt nhân sẽ được chôn trong các lỗ khoan này.

Đây có thể là một giải pháp đơn giản hơn và không cần phải đào cả mạng lưới hầm lớn xuyên qua các lớp đá khác nhau dưới lòng đất.

Phương pháp “cô lập sâu” có chi phí thấp hơn một phần ba so với xây dựng mộ hạt nhân, và cần diện tích nhỏ hơn. Tuy nhiên, nếu có sự cố xảy ra thì việc thu hồi các ống chứa sẽ khó khăn hơn.

Dù vậy, đây vẫn là lựa chọn khả thi cho các quốc gia có chương trình hạt nhân quy mô nhỏ. Nguyên mẫu thứ hai của phương pháp này dự kiến sẽ được thử nghiệm thực địa tại một địa điểm khoan sâu ở Anh vào trong năm 2025 này.

BỊ KHÓA CHẶT

Khi nghĩ đến chất thải phóng xạ, bạn có lẽ tưởng tượng đến những thanh phát sáng hoặc thùng dầu chứa chất lỏng màu xanh lá cây với các biểu tượng cảnh báo. Thực tế, plutonium oxide (một sản phẩm phụ từ các lò phản ứng hạt nhân) được lưu trữ dưới dạng bột có thể đổi màu tùy theo thành phần hóa học. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đang tìm cách thay đổi dạng hóa học và vật lý của nó để sẵn sàng cho việc xử lý lâu dài.

Tại Đại học Sheffield, tiến sĩ Lewis Blackburn và nhóm của ông đang phát triển các vật liệu gốm đặc biệt để nhốt plutonium. Việc thay thế một số nguyên tử trong cấu trúc tinh thể chặt chẽ của gốm bằng các nguyên tử plutonium giúp “khóa chặt” các hạt phóng xạ bên trong.

Hãy tưởng tượng đó là một hàng rào bằng dây kim loại đan chặt: các nhà nghiên cứu đang cố gắng thay một vài sợi dây đó bằng hạt phóng xạ nguy hiểm, giữ chúng bên trong cấu trúc vẫn còn bền vững.

Các nhà khoa học đang cố gắng tạo ra các phiên bản tổng hợp của khoáng chất tự nhiên cổ đại để dùng làm “dây” trong nhà tù bằng gốm – như zirconolite và pyrochlore, vốn còn sót lại từ thuở hình thành Trái đất.

Trong hàng tỷ năm, các khoáng chất này đã tiếp xúc với môi trường, bị bào mòn tự nhiên và phơi nhiễm với nước, vi sinh vật và biến đổi nhiệt độ – nên các nhà nghiên cứu biết rằng chúng rất bền vững.

Để kiểm tra độ bền và khả năng chống ăn mòn của các phiên bản tổng hợp, các nhà khoa học dùng chùm ion năng lượng cao bắn vào chúng trong nhiều giờ (để mô phỏng tác hại của phóng xạ), đồng thời ngâm trong axit loãng.

“Những thử nghiệm này giúp chúng tôi hình dung cách các vật liệu đó sẽ phản ứng trong khung thời gian rất dài,” Blackburn nói.

“Chu kỳ bán rã của plutonium 239 là khoảng 24.100 năm, nhưng yêu cầu là phải giữ vật liệu gốm ở trạng thái ổn định suốt một triệu năm. Về cơ bản, chúng tôi đang thiết kế vật liệu có tuổi thọ vĩnh viễn. Tôi không nghĩ loài người còn tồn tại trong một triệu năm nữa, nên những gì chúng tôi làm cần phải tồn tại lâu hơn cả nhân loại.”

TRÒ CHƠI TRỐN TÌM

Nhưng ngay cả khi bạn đã tìm được một địa điểm thích hợp và chôn cất an toàn vật liệu phóng xạ bên trong đó, bạn vẫn phải cảnh báo các thế hệ tương lai về những gì đang được giấu bên dưới.

Vấn đề là, ngay cả khi con người vẫn còn tồn tại trong một triệu năm nữa, cũng không có gì đảm bảo rằng ngôn ngữ hoặc biểu tượng mà họ dùng vẫn giống như hiện tại.

Tại Nhật Bản, những “đá sóng thần” có tuổi đời 1.000 năm – từng cảnh báo hậu thế hãy tìm nơi cao sau động đất – cũng đã thất bại trong việc ngăn chặn việc con người xây dựng tại các khu vực dễ bị tổn thương.

Thậm chí biểu tượng phóng xạ mà chúng ta dùng hiện nay (vòng tròn đen với ba lưỡi dao màu đen trên nền vàng) cũng không được nhận diện rộng rãi. Nghiên cứu của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế cho thấy chỉ 6% dân số toàn cầu biết nó có nghĩa gì.

Đó là lý do tại sao các nhà khoa học đã hợp tác với đủ mọi đối tượng – từ nghệ sĩ đến nhà nhân chủng học, thủ thư đến nhà ngôn ngữ học, nhà điêu khắc đến nhà văn khoa học viễn tưởng – để nghĩ ra những cách khác để cảnh báo thế hệ tương lai về các “hầm mộ hạt nhân”.

Trước khi kế hoạch tại Yucca Mountain bị hủy bỏ, các đề xuất từng bao gồm thư viện, khoang thời gian kiểu viên nang và các dấu hiệu vật lý như chông kim loại cắm xuống đất.

Tại Onkalo, bên cạnh chông nhọn, một đề xuất là đặt một phiến đá granite đen khổng lồ có thể bị đốt nóng đến mức không thể tiếp cận nhờ ánh nắng mặt trời.

Một số ý tưởng kỳ lạ hơn gồm đề xuất của nhà ngôn ngữ học Thomas Sebeok về một “giáo hội hạt nhân” – nơi truyền lại truyền thuyết về hạt nhân giống như cách các giáo sĩ truyền dạy tín điều tôn giáo suốt hàng nghìn năm.

Nhưng tại sao lại phải trông cậy vào con người? Một đề xuất khác là tạo ra “mèo tia” – những sinh vật biến đổi gen có thể thay đổi màu sắc (hoặc phát sáng) khi gặp phóng xạ.

Có thể chúng không đáng sợ như một con rồng phun lửa – nhưng nếu một con mèo phát sáng băng qua đường vào thời con cháu bạn, hẳn nó sẽ khiến họ phải suy nghĩ kỹ trước khi đi tiếp.

“Có chuyên gia cho rằng điều an toàn nhất là quên đi sự tồn tại của các kho chứa hoàn toàn và không để lại bất kỳ dấu hiệu nào có thể khơi gợi trí tò mò của các ‘thợ săn kho báu’,” tiến sĩ Thomas Keating, nhà nghiên cứu sau tiến sĩ tại Đại học Linköping, Thụy Điển, chia sẻ.

“Cho đến nay, mọi nỗ lực cảnh báo con người đừng mở một hầm mộ đều thất bại. Các ngôi mộ Ai Cập cổ đại là một ví dụ, nơi các cảnh báo đã bị phớt lờ – dù cố ý hay vô tình – bởi các thế hệ sau. Ghi nhớ về các kho chứa hạt nhân là một bài toán độc nhất – chưa ai từng làm được điều gì giống vậy.”

Dù một số người ủng hộ việc “quên có chủ đích” các hầm mộ hạt nhân tương lai, các nhà nghiên cứu như Scott vẫn đang cố gắng giúp mọi người nhớ lại các khu lưu trữ hạt nhân mà chúng ta đã quên mất. Đây giống như trò chơi “trốn tìm hạt nhân” – nhưng mức độ rủi ro cực kỳ cao, và không có chỗ cho sai sót.

Nhớ lại thời gian làm việc tại nhà máy hóa chất Prydniprovsky ở Kamianske, Scott kể lại quá trình truy tìm chất thải phóng xạ cuối cùng đã kết thúc.

Chú chó robot Spot quay trở lại sau cuộc thám hiểm trong bóng tối, và những chiếc tất cao su của nó phải được lột bỏ – cẩn thận – và xử lý an toàn. Giống như lượng chất thải hạt nhân ngày càng tăng trên thế giới, chúng cần một nơi trú ẩn – càng sớm càng tốt.

Hiện tại, các “hầm mộ hạt nhân” là giải pháp khả thi nhất, nhưng đó là gánh nặng mà nhân loại phải gánh trong hàng nghìn năm – rất lâu sau khi các lợi ích từ công nghệ hạt nhân đã phai mờ.

“Theo ý kiến cá nhân tôi, chúng ta không nên để thế hệ tương lai quên đi sự tồn tại của các kho chứa hạt nhân dưới lòng đất,” Scott nói. “Chất này vừa nguy hiểm, vừa có thể có giá trị về lâu dài. Con người cần được nhắc nhở về sự hiện diện của nó.”

Sellafield không thể chứa toàn bộ chất thải phóng xạ hiện tại và tương lai của Vương quốc Anh. Ảnh: Getty Images

Chất thải hạt nhân dự kiến sẽ bắt đầu được chuyển đến cơ sở Onkalo của Phần Lan vào năm 2025. Ảnh: Getty Images

Robot, chẳng hạn như chú chó Spot của Boston Dynamics, là những nhân tố then chốt trong việc tìm kiếm chất thải hạt nhân bị bỏ quên. Ảnh: Getty Images

Ngôn ngữ và các ký hiệu được sử dụng trong các biển cảnh báo ngày nay có thể không còn mang ý nghĩa tương tự trong tương lai xa. Ảnh: Getty Images