Năm 2024, Blue Origin thông báo Nguyễn sẽ trở thành người phụ nữ Việt Nam đầu tiên bay vào vũ trụ

Đằng sau tấm rèm bệnh viện, dưới ánh đèn huỳnh quang, với một y tá chuyên khoa và một tình nguyện viên hỗ trợ nạn nhân hiếp dâm bên cạnh, Amanda Nguyen nằm đó, choáng váng và đầy vết bầm tím. Cơ thể và tâm hồn cô đau đớn. Cô vừa lạnh buốt vừa nóng rát – như thể mình là một tảng thịt đông lạnh bên ngoài nhưng bên trong lại là dòng dung nham sôi sục. Thế nhưng, trên giường bệnh, cô vẫn phải tiếp nhận thông tin và đưa ra những quyết định có thể làm thay đổi cả cuộc đời mình.

Chỉ vài giờ trước đó, Nguyen, khi ấy 22 tuổi, vẫn đang sống trong giấc mơ của mình. “Tôi là sinh viên Harvard, chỉ còn ba tháng nữa là tốt nghiệp, cả tương lai rộng mở phía trước,” cô kể lại. Trong đầu cô tràn ngập hai lựa chọn nghề nghiệp: giấc mơ trở thành phi hành gia – cô học ngành vật lý thiên văn và từng thực tập tại NASA năm 18 tuổi – hoặc một sự nghiệp tại CIA với vai trò gián điệp. Cô đã được một nhà tuyển dụng tiếp cận và bắt đầu quy trình tuyển dụng. Nhưng rồi, một bữa tiệc hội nam sinh (a frat party) đã kết thúc trong bi kịch – một vụ hiếp dâm có tính toán và tinh vi đến mức cô tin chắc kẻ tấn công mình đã từng làm điều này trước đó. Và giờ đây, vào lúc rạng sáng, cô có mặt tại một bệnh viện giảng dạy của Harvard, nơi cơ thể cô đột nhiên trở thành hiện trường của một vụ án.

Y tá hỏi liệu cô có muốn khởi kiện không. Cô có muốn thu thập bằng chứng không? Có sẵn sàng thực hiện những thủ tục xâm lấn khác không? Nếu có, cô muốn làm điều đó dưới danh tính thật của mình (liệu điều này có ảnh hưởng đến tương lai của cô với NASA hoặc CIA không?), hay cô muốn một bộ dụng cụ hiếp dâm ẩn danh? Bộ dụng cụ ẩn danh này sẽ được lưu trữ phòng khi một ngày nào đó cô quyết định báo cảnh sát – luật giới hạn thời gian truy tố tội hiếp dâm ở bang Massachusetts là 15 năm. Nguyen đã chọn phương án này. Sau đó, cô trải qua hàng loạt xét nghiệm – xét nghiệm máu, vi sinh, hóa học, thử thai – và được phát hơn 30 viên thuốc, bao gồm kháng sinh, thuốc phòng viêm gan B và HIV. Cuối cùng, cô được xuất viện với một hóa đơn trị giá 4.863,79 USD, kèm theo 65 tờ giấy – đơn thuốc và tác dụng phụ, các biểu mẫu cần ký, tờ rơi thông tin, giấy chứng nhận y tế để xin gia hạn bài tập ở trường.

Chỉ khi về đến phòng ngủ, cô mới phát hiện một thông tin đau lòng ẩn giữa đống giấy tờ: mọi bộ dụng cụ hiếp dâm sẽ bị tiêu hủy sau sáu tháng.

“Luật giới hạn thời gian là 15 năm vì nó công nhận rằng chấn thương tâm lý cần thời gian để xử lý,” Nguyen nói. “Nó cho phép nạn nhân có cơ hội tìm lại công lý. Nó thấu hiểu trải nghiệm của những người sống sót. Nhưng việc tiêu hủy bộ dụng cụ chỉ sau sáu tháng lại tước đi quyền tiếp cận bằng chứng quan trọng của họ. Tôi phát hiện ra rằng những bộ dụng cụ đó thậm chí còn không được xử lý. Vậy tại sao tôi lại phải trải qua một quy trình xâm lấn như vậy chỉ để bằng chứng bị hủy trước khi nó được kiểm tra? Trong các vụ án giết người, người ta vẫn có thể phá án sau nhiều năm nhờ bằng chứng được bảo quản. Vậy tại sao tội ác này – vốn chủ yếu ảnh hưởng đến phụ nữ – lại là tội duy nhất mà bằng chứng bị vứt bỏ?”

Những ngày sau đó, tình nguyện viên hỗ trợ nạn nhân hiếp dâm còn nói với cô rằng một vụ truy tố trung bình sẽ kéo dài từ hai đến ba năm, và tỷ lệ kết án chỉ là 1%. Liệu cô có sẵn sàng gác lại cả cuộc đời mình, hoãn mọi đơn ứng tuyển và tham vọng, chỉ để theo đuổi một điều có 99% khả năng thất bại? “Hệ thống này được sắp đặt để chống lại tôi, nó bị thao túng, và điều đó khiến tôi cảm thấy bị phản bội hơn cả việc bị hiếp dâm,” cô nói. Cô đã thay đổi, không còn là người con gái chỉ vài ngày trước đó.

“Đó là một sự biến đổi hóa học ở cấp độ nguyên tố,” cô nói. “Sự sống dường như đã bị hút cạn khỏi tôi. Tôi cảm thấy mình chỉ còn là bộ xương của một cô sinh viên tràn đầy sức sống và hạnh phúc ngày nào. Tôi giống như một chiếc lá khô héo, không bao giờ có thể xanh tươi trở lại.” Cô cười khẽ. “Nhưng tôi có thể biến đổi thành thứ khác. Tôi có thể trở thành ngọn lửa.”

Hồi ký Saving Five của Nguyen kể lại câu chuyện về bước ngoặt đó. Cuối cùng, cô đã xây dựng một nhóm những người sống sót thành một phong trào cấp cơ sở đầy mạnh mẽ mang tên Rise, và cùng nhau họ đã soạn thảo Tuyên ngôn về Quyền của Những Người Sống Sót Sau Tấn Công Tình Dục. Bản tuyên ngôn này bao gồm quyền không bị hủy bộ dụng cụ thu thập bằng chứng hiếp dâm cho đến khi thời hiệu truy tố kết thúc, và quyền không phải trả phí để thực hiện quy trình này. Tổng thống Obama đã ký luật liên bang này vào tháng 10 năm 2016 – ba năm sau khi Nguyen bị cưỡng hiếp. Kể từ đó, Rise đã nỗ lực để đảm bảo những bảo vệ tương tự ở từng bang – họ đã thông qua thành công 91 đạo luật trong thập kỷ qua – và đang theo đuổi một hiệp ước quốc tế nhằm trao quyền tài phán toàn cầu đối với các vụ án hiếp dâm. Quyền tài phán này hiện đã áp dụng cho tội phạm ma túy, giết người và tra tấn, nhưng không áp dụng cho bạo lực tình dục. Năm 2019, Nguyen được đề cử giải Nobel Hòa bình, và năm 2022, cô được Time vinh danh là một trong những người phụ nữ của năm. Nguyen cũng đã trở thành một phi hành gia và sẽ là người phụ nữ Việt Nam đầu tiên bay vào vũ trụ khi cô tham gia chuyến phóng sắp tới của tên lửa Blue Origin.

Saving Five là một câu chuyện về tổn thương, giận dữ và hoạt động xã hội, đồng thời cũng là một cẩm nang hướng dẫn về cách đối diện với mất mát, cho thấy mỗi giai đoạn đều thúc đẩy Nguyen tiến về phía trước và có ý nghĩa riêng. Nhưng hơn thế nữa, hồi ký này còn đi xa hơn, tiết lộ quá trình Nguyen trở thành con người như hôm nay. Nếu mọi sinh viên Harvard đều “có động lực”, thì Nguyen lại như một cỗ máy siêu tốc. Ngày đầu tiên nhập học, cô đến trường với cánh tay bó bột, sau một đêm phải nhập viện vì bạo lực nổ ra tại nhà riêng ở vùng ngoại ô California. Trong khi những sinh viên khác ôm cha mẹ chia tay trong tự hào, Nguyen đứng bên cạnh các sĩ quan cảnh sát, với một lệnh cấm cha cô không được tiếp cận (no trespass order).

Ban đầu, Nguyen không định nhắc đến cha mẹ trong Saving Five. “Tôi không định viết về họ chút nào,” cô nói. “Nhưng cuộc trò chuyện quan trọng đã thay đổi mọi thứ là với Tara Westover, tác giả của cuốn hồi ký Educated. Tôi hỏi cô ấy lấy đâu ra sức mạnh và sự dũng cảm để viết về những người đã làm tổn thương mình mà họ vẫn còn sống. Cô ấy nói: ‘Nếu tôi có thể tha thứ cho họ vì tuổi thơ của mình, thì họ cũng có thể tha thứ cho tôi vì đã viết về nó.’ Tôi đã nghĩ: ‘Đúng vậy.’ Tôi muốn thể hiện sự phức tạp của việc yêu một người đã làm tổn thương mình, và cũng muốn cho thấy rằng chính việc sống sót qua tuổi thơ đã giúp tôi có đủ kỹ năng để tồn tại trong một hệ thống tư pháp hình sự đầy rạn nứt.”

Cha mẹ Nguyen gặp nhau ở Mỹ, cả hai đều đến đây với tư cách là người tị nạn sau sự kiện Sài Gòn sụp đổ. Nhưng rồi cha cô trở thành một người đàn ông bạo lực, đầy giận dữ và lạm dụng. Nếu như trong những ngôi nhà khác, tường nhà được đánh dấu bằng vạch đo chiều cao của trẻ em, thì trong nhà Nguyen, đó là những vết lõm hình đầu người trên tường thạch cao. Có những ngày cô và mẹ dành cả ngày trong thư viện hoặc hiệu sách, chờ cha cô “hạ hỏa”. Trước khi vào nhà, mẹ cô luôn để Nguyen đứng bên ngoài chờ, trong khi bà kiểm tra xem trong nhà có an toàn không. Trong lúc chờ, Nguyen đếm sao. “Ý tưởng bay vào vũ trụ đối với tôi còn mang một lời hứa sâu xa hơn,” cô nói, “rằng tôi sẽ tìm ra cách để thoát khỏi nơi này.”

Harvard là nơi trú ẩn đầu tiên và cũng là tương lai của cô. “Tôi không có tấm lưới an toàn nào,” cô nói. “Nếu tôi không giành được quyền thực tập, nếu tôi không có học bổng, tôi chẳng có gì để bám víu. Điều đó khiến tôi phải thành công – vì thành công chính là sự an toàn của tôi.” Nguyen không về nhà vào các kỳ nghỉ. Cô ở lại trường và được cấp quyền ra vào như nhân viên. “Tôi có thể khám phá mọi ngóc ngách theo cách riêng của mình; tôi quen biết tất cả nhân viên, lao công, mọi người. Tôi rất hạnh phúc vì đã tự xây dựng một cuộc sống với một cộng đồng bạn bè và được sống trong giấc mơ của mình. Chính vì thế mà những gì đã xảy ra ở đó, cùng với sự phản bội từ thể chế sau đó, lại càng đau đớn hơn.”

Từ khoảnh khắc biết rằng bộ dụng cụ thu thập bằng chứng hiếp dâm của mình sẽ bị hủy sau sáu tháng, Nguyen đã sống trong một vòng đếm ngược. “Tôi cảm thấy như có một chiếc đồng hồ lơ lửng trên đầu mình, và tôi không bao giờ được giải thoát khỏi nó,” cô nói. “Nó không chỉ là một điều gì đó ở hậu cảnh. Đó là một tiếng tích tắc dữ dội mà tôi nghe thấy mỗi ngày.” Cô chưa sẵn sàng để khởi kiện – cô thậm chí còn khó có thể rời khỏi tòa nhà của mình – nhưng cũng không thể chịu đựng được ý nghĩ mất đi mọi cơ hội tìm lại công lý trong tương lai.

Trong khi chậm rãi vực dậy cuộc sống, tốt nghiệp, chuyển đến Washington DC và trải qua nhiều vòng tuyển dụng bí mật với CIA, Nguyen đồng thời thực hiện nhiệm vụ giải cứu bộ xét nghiệm pháp y của mình. Cô gọi điện và gửi email đến các phòng thí nghiệm pháp y, cố gắng xác định vị trí của nó. Cảnh sát Cambridge hướng dẫn cô liên hệ cảnh sát đại học Harvard, và rồi cảnh sát Harvard lại bảo cô quay về với cảnh sát Cambridge. Cuối cùng, chỉ vài ngày trước khi thời hạn sáu tháng kết thúc, bộ xét nghiệm được tìm thấy và phòng thí nghiệm đồng ý gia hạn thời gian lưu trữ. Tuy nhiên, cam kết này không thể được gửi qua email hay đường bưu điện. Thay vào đó, Nguyen phải bay từ DC đến Boston chỉ để nhận một tờ giấy có dòng chữ “yêu cầu đã được xử lý và chấp nhận.” Ban đầu cô thở phào nhẹ nhõm, nhưng rồi nhận ra rằng sáu tháng sau, cô sẽ lại phải làm tất cả một lần nữa.

Dù chưa bao giờ nghĩ mình là một nhà hoạt động, nhưng giờ đây Nguyen đã trở thành một người như thế. Cô bắt đầu bằng cách gửi một email nhóm, tới gần như tất cả những người cô quen biết, trình bày những điều cô muốn thay đổi và lý do vì sao. Phản hồi nhận được thật choáng ngợp. Bạn bè đề nghị xây dựng trang web, tính toán tác động kinh tế; một nhóm luật sư Harvard hỗ trợ cô soạn thảo dự luật. Tuy nhiên, những tin nhắn từ các nạn nhân sống sót mới thực sự nổi bật. Những người phụ nữ từ khắp đất nước đã gửi đến câu chuyện của chính họ. “Họ đã phải chịu đựng những hậu quả khủng khiếp khi hệ thống tư pháp hình sự bị phá vỡ,” Nguyen nói. Một người phụ nữ có con gái bị cưỡng hiếp và sát hại bởi một kẻ từng cưỡng hiếp hai phụ nữ khác trước đó. Bộ xét nghiệm pháp y của họ đã bị tiêu hủy mà không được xử lý. “Có thể nếu những bộ xét nghiệm đó được xem xét, hắn ta đã bị kết án và con gái cô ấy sẽ được cứu,” Nguyen nói. Một người khác bị các chủ nợ liên tục đòi thanh toán chi phí xét nghiệm pháp y. “Mỗi một quyền lợi trong dự luật đều được viết ra để bảo vệ một người phụ nữ trong nhóm của tôi, những người đã trải qua bi kịch vì không có những quyền lợi đó.”

Với Nguyen, điều này là cốt lõi. “Tôi không nghĩ có một nhà lập pháp độc ác nào cố tình làm cho các nạn nhân phải nhảy qua nhiều rào cản,” cô nói, “nhưng tôi cho rằng không có đủ chính trị gia và công chức ngồi xuống với cộng đồng mà họ phục vụ để giải quyết những vấn đề này. Nếu những nạn nhân không có mặt tại bàn soạn thảo luật, thì những lỗ hổng lớn như thế này sẽ xuất hiện.” Vì lý do đó, Rise cũng đã phát triển một chương trình đào tạo kéo dài 12 tuần dành cho những nhà hoạt động muốn thay đổi luật.

Việc thúc đẩy thông qua Đạo luật Quyền lợi của Nạn nhân Tấn công Tình dục đã chiếm trọn cuộc sống của Nguyen. Cô rút đơn ứng tuyển vào CIA. “Nó chi phối tất cả (all-consuming),” cô nói. “Tôi ăn, ngủ, mơ về nó, và không thể đi đâu mà không nhắc đến nó. Tôi không nói rằng đó là điều lành mạnh, nhưng chắc chắn đó là một yếu tố quan trọng tạo nên động lực.” Dù 99% dự luật không thể vượt qua Quốc hội, nhưng dự luật này đã được thông qua một cách nhất trí. Dù cố vấn cấp cao của Ủy ban Tư pháp Thượng viện gợi ý gọi nó là Đạo luật của Amanda, Nguyen muốn nó đại diện cho tất cả các nạn nhân. “Khi dự luật được thông qua, tôi có cảm giác như thể đang trải qua một trạng thái thoát xác (out of body experience),” cô nói. “Cảm giác như một lời nguyền đã bị phá bỏ.”

Những năm sau đó, Nguyen quay trở lại cuộc sống đã bị gián đoạn. Giờ đây, cô sắp xếp công việc tại Rise song song với quá trình huấn luyện phi hành gia. “Tôi vô cùng hào hứng khi được tham gia chuyến bay lịch sử đáng kinh ngạc này,” cô nói. Một trong những thí nghiệm của cô trên không gian sẽ liên quan đến việc nghiên cứu sự chảy máu và kinh nguyệt – khả năng hấp thụ chất lỏng trong các trạng thái trọng lực khác nhau. “Lịch sử từng ghi nhận NASA đã ngăn cản phụ nữ trở thành phi hành gia, và một trong những lý do họ viện dẫn nhiều nhất chính là vấn đề kinh nguyệt,” cô nói. “Đó là lý do tôi thực hiện thí nghiệm này.”

Việc cô có quyết định truy cập bộ xét nghiệm pháp y của mình và tiến hành khởi kiện hay không vẫn là chuyện của tương lai. Điều quan trọng là cô đã giữ cánh cửa đó luôn mở. “Tôi đã cho bản thân mình thời gian,” cô nói. “Chúng tôi đã viết lại luật để tương lai tôi có quyền lựa chọn đó. Tôi chỉ biết ơn vì mình đã cất tiếng hét, và thế giới đã lắng nghe (I screamed and the world listened).”

“Tôi đã rất hạnh phúc khi được sống với giấc mơ đó” … Nguyen tại Đại học Harvard. 

“Ý tưởng du hành vũ trụ là một lời hứa với bản thân” … Nguyen trong quá trình huấn luyện phi hành gia

Nguyen xúc động sau khi một nghị quyết về quyền lợi của nạn nhân tấn công tình dục được thông qua

tại Liên Hợp Quốc. Ảnh: Amanda Nguyen cung cấp