Hạn hán kéo dài, hay siêu hạn hán (megadroughts) đang gia tăng trên toàn thế giới — và chúng ngày càng trở nên nóng hơn và khô hơn. Một trong những đợt hạn hán cực đoan nhất đã góp phần làm bùng phát cháy rừng (wildfires) ở California.

Trong 30 năm qua, Trái Đất đã chứng kiến sự gia tăng cả về tần suất lẫn cường độ của những đợt hạn hán dai dẳng, khắc nghiệt có thể kéo dài nhiều năm đến hàng thập kỷ, theo báo cáo trên tạp chí Science ngày 17-1. Sự thiếu hụt lượng mưa (precipitation deficits) kéo dài không chỉ làm giảm nguồn cung cấp nước uống mà còn có thể dẫn đến mất mùa lớn, mất an ninh lương thực, gia tăng tỷ lệ cây chết và sự bùng phát của các vụ cháy rừng.

Phân tích này ghi lại thiệt hại toàn cầu ngày càng tăng của các đợt siêu hạn hán từ năm 1980 đến 2018. Mỗi năm, các đợt hạn hán kéo dài nhiều năm đã ảnh hưởng thêm 5 triệu hecta đất, theo nhà địa lý vật lý Liangzhi Chen thuộc Viện Nghiên cứu Rừng, Tuyết và Cảnh quan Liên bang Thụy Sĩ tại Birmensdorf và các đồng nghiệp. Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu không chỉ muốn đánh giá quy mô thay đổi của các đợt hạn hán mà còn cả cách chúng tác động đến hệ sinh thái và con người.

Dữ liệu về lượng mưa và sự thoát hơi nước (evapotranspiration), tức là sự chuyển nước từ đất và cây cối lên khí quyển, cho phép các nhà nghiên cứu xác định và lập bản đồ các đợt hạn hán kéo dài trong khoảng thời gian này, đồng thời xếp hạng các sự kiện theo mức độ nghiêm trọng. Sử dụng dữ liệu vệ tinh, nhóm nghiên cứu đã phân tích những thay đổi về độ xanh của từng khu vực (regional greenness) trong các đợt hạn hán để đánh giá tác động của chúng lên thảm thực vật.

Gần như mọi lục địa trên Trái Đất đã phải chịu các đợt hạn hán kéo dài trong giai đoạn này. Tồi tệ nhất là đợt khô hạn kéo dài ở khu vực tây nam Bắc Mỹ, đặc biệt nghiêm trọng từ năm 2008 đến 2014. Đợt hạn hán này là đợt khắc nghiệt nhất trong 1.200 năm qua ở khu vực và đã góp phần vào các vụ cháy rừng gần đây ở California, bao gồm cả các vụ cháy bất thường vào mùa tháng 1 này tại Los Angeles.

Top 10 đợt siêu hạn hán từ năm 1980 đến 2018

Hạn hán kéo dài ngày càng phổ biến hơn trên toàn thế giới. Trong số các sự kiện nghiêm trọng nhất trong những thập kỷ gần đây là các đợt hạn hán kéo dài nhiều năm ở lưu vực Đông Congo, tây nam Bắc Mỹ, Trung Á và Tây Nam Amazon, theo một nghiên cứu mới. Những năm bị ảnh hưởng nặng nề nhất được liệt kê.

Trên phạm vi toàn cầu, các đồng cỏ là hệ sinh thái bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi hạn hán kéo dài, theo phân tích về độ xanh. Tuy nhiên, các hệ sinh thái này dường như có khả năng phục hồi tốt hơn so với các loại thảm thực vật khác như rừng nhiệt đới và rừng ôn đới (temperate forests), khi chúng hồi phục tương đối nhanh sau khi hạn hán kết thúc. Trong khi đó, các quần thể sinh thái khác như rừng phương Bắc (boreal forest), dù chịu ảnh hưởng bởi các đợt khô hạn, vẫn trở nên xanh hơn khi hành tinh ấm lên do mùa sinh trưởng kéo dài hơn.

Tuy nhiên, điều này có thể thay đổi trong tương lai, nhóm nghiên cứu lưu ý. Sự gia tăng về mức độ nghiêm trọng và tần suất của các đợt siêu hạn hán trên Trái Đất có thể đẩy ngay cả những hệ sinh thái bền vững nhất vượt quá giới hạn của chúng.

Các đợt siêu hạn hán đã trở nên dài hơn, dữ dội hơn và thường xuyên hơn trong 30 năm qua. Một đợt hạn hán ở tây nam Bắc Mỹ, ảnh hưởng đến Hồ chứa Nicasio ở California (chụp năm 2021), đứng đầu danh sách 10 sự kiện nghiêm trọng nhất trong thời kỳ này. Ảnh: Getty Images