Làm sạch không khí chúng ta hít thở mang lại lợi ích lớn cho sức khỏe cộng đồng, nhưng đồng thời lại khiến tình trạng ấm lên toàn cầu diễn ra nhanh hơn. Đó là kết luận đầy nghịch lý của một nghiên cứu gần đây đăng trên Communications Earth & Environment, liên kết việc làm sạch không khí ở Đông Á trong thời gian gần đây với sự tăng tốc của khủng hoảng khí hậu.

Trong 15 năm qua, hiện tượng ấm lên toàn cầu đã tăng tốc – và cho đến nay, các nhà khoa học vẫn chưa chắc chắn lý do vì sao. Nghiên cứu nêu trên hé lộ một phần của bức tranh.

Đồng tác giả, Tiến sĩ Robert Allen – giáo sư khí hậu học tại Đại học California, Riverside – cho biết: “Khi có điều gì đó bất thường xảy ra, như đợt nắng nóng kỷ lục năm 2023 và 2024, các nhà khoa học khí hậu bắt đầu tự hỏi liệu có yếu tố nào đang bị bỏ sót hay không. Nghiên cứu này là nỗ lực của chúng tôi nhằm tìm ra điều đó.”

Cụ thể, một nhóm các nhà khoa học quốc tế đã phân tích các mô phỏng từ tám mô hình khí hậu lớn. Họ phát hiện rằng phần lớn sự gia tăng nhiệt độ được ghi nhận kể từ năm 2010 có thể là do các nỗ lực chống ô nhiễm không khí ở Đông Á.

Trong giai đoạn này, Trung Quốc đã triển khai các chính sách cải thiện chất lượng không khí mạnh mẽ, giúp cắt giảm khoảng 75% lượng khí thải sulfur dioxide.

Tiến sĩ Bjørn Samset, tác giả chính của nghiên cứu và là nhà nghiên cứu cao cấp tại Trung tâm Nghiên cứu Khí hậu và Môi trường Quốc tế ở Na Uy, giải thích với tạp chí BBC Science Focus vì sao ô nhiễm lại có hiệu ứng làm mát.

“Hãy nghĩ lại về một ngày ô nhiễm hoặc đầy sương mù,” ông nói. “Các hạt trong không khí ngăn cản một phần ánh sáng mặt trời chiếu xuống bề mặt Trái Đất, do đó chúng hoạt động như một tấm màn che nắng làm mát.”

“Ô nhiễm không khí đã xảy ra ở quy mô toàn cầu trong nhiều thập kỷ, và nó đã phần nào chống lại sự nóng lên do khí nhà kính gây ra.”

Samset giải thích rằng khi loại bỏ ô nhiễm không khí – như Trung Quốc đã làm – đồng nghĩa với việc loại bỏ luôn một phần hiệu ứng che nắng đó, “và sự làm mát nhân tạo mà chúng ta từng có đang bắt đầu suy giảm.”

Tuy nhiên, giải pháp không phải là để yên ô nhiễm ở đó. Allen nói: “Cải thiện chất lượng không khí là điều hiển nhiên cần làm vì lợi ích sức khỏe cộng đồng. Nhưng nếu chúng ta muốn ngăn chặn những tác động tồi tệ nhất của biến đổi khí hậu, chúng ta cũng phải cắt giảm khí CO₂ và methane. Hai việc này phải song hành với nhau.”

Bên cạnh việc cắt giảm khí nhà kính, một số nhà khoa học còn đề xuất các giải pháp lạ hơn nhằm làm chậm cuộc khủng hoảng khí hậu – chẳng hạn như đưa ô nhiễm giả trở lại bầu khí quyển.

Samset nói điều này có thể bao gồm “việc đưa các hạt vào tầng bình lưu hoặc vào mây, nơi chúng có thể tạo hiệu ứng tương tự như ô nhiễm không khí, nhưng không (hoặc ít) gây hại cho sức khỏe.”

Theo ông, điều đó có thể được thực hiện bằng cách cho máy bay phun khí từ độ cao 20 km – cao hơn nhiều so với chuyến bay thương mại – hoặc bơm các hạt nước biển hoặc các hạt tự nhiên khác vào mây.

Nhưng đồng tác giả, Giáo sư Laura Wilcox – nhà khí tượng học tại Đại học Reading – nói với BBC Science Focus rằng những giải pháp này không thể giải quyết tận gốc vấn đề.

“Cũng như ô nhiễm không khí, chúng chỉ là cách che đậy sự nóng lên, chứ không phải xử lý nguyên nhân,” bà nói, đồng thời lưu ý rằng chúng ta cũng chưa có đủ công nghệ để thực hiện.

“Cách tiếp cận khác là chủ động loại bỏ CO₂ khỏi khí quyển,” Wilcox nói. “Việc này được gọi là thu giữ carbon, và chúng ta đã bắt đầu làm, nhưng ở quy mô rất nhỏ.”

Các giải pháp bao gồm trồng rừng và tảo biển, sử dụng “cây cơ học,” hoặc hút CO₂ trực tiếp từ không khí và lưu trữ trong các tầng đá.

Nhưng theo Samset, giải pháp chính vẫn là “giảm lượng khí nhà kính, chủ yếu bằng cách từ bỏ nhiên liệu hóa thạch.”

Trước khi Trung Quốc ban hành các chính sách chất lượng không khí vào năm 2010, ô nhiễm là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong sớm tại quốc gia này. Ảnh: Jackyenjoyphotography