Bị ảnh hưởng bởi tư tưởng vị tha hiệu quả (effective altruism – một phong trào triết lý và thực hành từ thiện dựa trên bằng chứng và lý trí), cựu nhà báo Cari Tuna, vợ của đồng sáng lập Facebook Dustin Moskovitz, đã tài trợ cho các nỗ lực chuẩn bị đối phó đại dịch từ trước Covid-19 và đầu tư hàng triệu USD vào nghiên cứu an toàn AI nhiều năm trước khi ChatGPT ra đời.

Tư tưởng vị tha hiệu quả và bước ngoặt của một cựu nhà báo

Cari Tuna so sánh trí tuệ nhân tạo với năng lượng hạt nhân, giải thích rằng những sự cố ban đầu đã khiến năng lượng hạt nhân “về cơ bản bị điều chỉnh tới mức gần như biến mất” ở Mỹ, làm đình trệ ngành này hàng thập kỷ. Nếu có quy định thận trọng hơn từ sớm, những tai nạn đó có thể tránh được và ngành công nghiệp sẽ có nhiều cơ hội đổi mới hơn, đồng thời tiến bộ trong chống biến đổi khí hậu cũng sẽ nhiều hơn. Diễn biến tương tự cũng có thể xảy ra với trí tuệ nhân tạo (AI), theo suy nghĩ của Tuna.

“Với hàng trăm tỷ USD đang đổ vào phát triển AI, áp lực cạnh tranh để thúc đẩy công nghệ tiến nhanh là rất lớn,” Tuna nói. “Nhưng để quản lý rủi ro, cần có sự phối hợp giữa các công ty và giữa các quốc gia…” Ở đây, từ thiện có thể đóng vai trò quan trọng.

Một thập kỷ trước, cặp đôi trẻ – Tuna 40 tuổi, Moskovitz 41 tuổi – đã đóng góp 1 triệu USD cho Viện Tương Lai Cuộc Sống (Future of Life Institute) nhằm giảm rủi ro AI. Sau đó, họ rót 30 triệu USD vào tổ chức phi lợi nhuận OpenAI năm 2017, và Moskovitz đầu tư vào vòng gọi vốn 124 triệu USD của Anthropic năm 2021, thời điểm mà các phòng thí nghiệm AI này vẫn chưa có định hướng kiếm tiền, Tuna cho biết.

Khác với nhu cầu tài trợ khổng lồ và định giá cao của các công ty hiện nay, lúc đó cả OpenAI và Anthropic đều tập trung vào an toàn AI. Hai vợ chồng và quỹ của họ không sở hữu cổ phần tại OpenAI. Cổ phần của họ tại Anthropic (ước tính 500 triệu USD) đã được chuyển sang một tổ chức phi lợi nhuận đầu năm 2025, để bất kỳ lợi nhuận đáng kể nào cũng có thể quay trở lại từ thiện và “loại bỏ mọi băn khoăn về xung đột lợi ích.”

Sự quan tâm sớm của họ tới AI xuất phát từ tư tưởng vị tha hiệu quả, tập trung cả vào giải pháp ngắn hạn chi phí-hiệu quả, và rủi ro dài hạn, tiềm ẩn thảm họa như AI. Khi họ hỗ trợ OpenAI và Anthropic, cả hai đều còn trong giai đoạn đầu, với mục tiêu tạo AI an toàn “mang lợi ích cho toàn nhân loại.”

Thế giới AI hiện nay đã thay đổi với các thương vụ khổng lồ hàng ngày giữa các công ty công nghệ lớn, nhà đầu tư và chính phủ. Tuy nhiên, Tuna và Moskovitz không sao nhãng sứ mệnh của mình, tăng cường các khoản tài trợ nhằm làm AI an toàn hơn – thường tác động đến OpenAI và Anthropic thông qua nghiên cứu, vận động chính sách và thậm chí là vận động hành lang.

Trong vấn đề an toàn AI, các tổ chức nhận tài trợ lớn nhất là Center for Security and Emerging Technology, RAND Corporation và FAR.AI, nhằm tác động chính sách AI và bảo vệ các mô hình AI tiên tiến. “Nhiều công ty AI đầu tư nhiều hơn mức bắt buộc và xứng đáng được ghi nhận, nhưng vẫn ít hơn nhu cầu thế giới,” Adam Gleave, CEO FAR.AI, nói. FAR.AI đã dùng 59 triệu USD từ Open Philanthropy để giúp OpenAI, Anthropic và Google làm mô hình an toàn hơn.

Việc cho đi của họ không chỉ giới hạn ở AI. Phần lớn tài trợ của họ tập trung vào các can thiệp y tế toàn cầu hiệu quả về chi phí, bao gồm sốt rét, thiếu vitamin A và nước sạch – các vấn đề cấp bách hơn khi chính quyền Trump cắt giảm ngân sách USAID. Tuna và Moskovitz muốn quyên góp phần lớn tài sản càng nhanh càng tốt, dù điều này khó khăn vì khối tài sản vẫn liên tục tăng. Họ đã đóng góp hơn 4 tỷ USD, bao gồm hơn 600 triệu USD trong năm tài chính 2025. Họ còn khoảng 11 tỷ USD – tài sản cá nhân của Moskovitz – và khoảng 10 tỷ USD trong quỹ riêng Good Ventures Foundation, cùng các quỹ khuyến nghị tài trợ khác.

Trong khi Moskovitz kiếm tiền, Tuna tập trung vào phân phối từ thiện. Bà dẫn dắt hoạt động từ thiện của hai vợ chồng từ 2011, khi chồng bà xây dựng startup thứ hai, Asana. Ông vừa từ chức CEO vào tháng 5, chưa rõ sẽ làm gì tiếp theo. Hầu hết các khoản tài trợ chảy qua Good Ventures Foundation và các quỹ khuyến nghị; gần như tất cả các khoản trợ cấp đều do Open Philanthropy gợi ý – tổ chức Tuna thành lập tách ra từ GiveWell năm 2017 và hiện bà là chủ tịch.

Hiện Tuna đang kêu gọi nhiều nhà tài trợ tham gia, biến Open Philanthropy thành một nền tảng đa nhà tài trợ, không chỉ là quỹ của riêng họ. Hơn 200 triệu USD cam kết năm nay từ các tỷ phú khác, bao gồm Patrick Collison (đồng sáng lập Stripe) và Lucy Southworth (vợ Larry Page, đồng sáng lập Google), đã giúp tạo vốn mồi cho hai quỹ hơn 100 triệu USD là Lead Exposure Action Fund (LEAF) và Abundance and Growth Fund. LEAF đã phân bổ 20 triệu USD, bao gồm 17 triệu USD cho Pure Earth nhằm xác định các nguồn tiếp xúc chì độc hại tại Ấn Độ và các quốc gia khác.

“Hiếm có một quỹ thành công, rồi còn tác động đáng kể đến tiền của người khác,” Alexander Berger, CEO Open Philanthropy, nhận xét. Dù Tuna thường không trực tiếp nói chuyện với các tổ chức nhận tài trợ hay gây quỹ, bà và Berger vẫn có các cuộc gặp nhanh hàng tuần để thảo luận chiến lược và tốc độ phân phối quỹ. Tuna nói: “Lúc chúng tôi bắt đầu, thật sự không có nơi nào dành cho những nhà tài trợ như chúng tôi… những người có hàng tỷ đô la để trao đi trong nhiều thập kỷ, sẵn sàng cho bất kỳ mục tiêu hay phương thức hoạt động nào, với mục đích giúp đỡ người khác nhiều nhất có thể.” Berger bổ sung: “Chúng tôi muốn xây dựng một nguồn lực sẵn sàng cho thế hệ nhà tài trợ tiếp theo.”

Hành trình hình thành triết lý cho đi

Sinh ra ở Minnesota và lớn lên ở Evansville, Indiana, trong gia đình có cha mẹ là bác sĩ, Tuna cho biết cha mẹ bà đã chuyển nhà để đưa bà vào “những trường công tốt nhất có thể vì họ tin rằng giáo dục là chìa khóa thành công.” Bà theo học tại Yale chuyên ngành khoa học chính trị và làm việc cho tờ báo của trường trước khi bước vào báo chí kinh doanh năm 2008.

Khi làm việc tại Wall Street Journal (phụ trách công nghệ và kinh tế California), một người bạn chung – đồng nghiệp Jessica Lessin, nay là CEO của The Information – đã mai mối Tuna, khi đó 24 tuổi, với Moskovitz vào năm 2009. “Chúng tôi gần như ở bên nhau mỗi ngày kể từ đó,” bà kể.

Bà từ bỏ nghề báo vào năm 2011 để làm việc toàn thời gian trong lĩnh vực từ thiện. Bước đầu tiên là phỏng vấn hàng trăm chuyên gia trong vòng một năm; nhiều người khuyên bà nên tài trợ cho những lĩnh vực bà đam mê, nhưng bà phớt lờ. Một vấn đề, theo bà: “Nếu hầu hết nhà tài trợ xuất thân từ giàu có và khỏe mạnh, họ sẽ bỏ lỡ nhiều cơ hội lớn để giúp người khác, đặc biệt là những người thiệt thòi nhất.”

Quá trình phỏng vấn giúp bà xác định tiêu chí chọn lĩnh vực: tầm quan trọng, mức độ bị bỏ quên và khả năng giải quyết. Tuna – lớn lên với cha là Hồi giáo, mẹ là Tin lành, kết hôn với một người Do Thái và hiện thực hành thiền Phật giáo – coi việc tiếp cận khối tài sản khổng lồ là tình cờ. Bà nhấn mạnh cảm thấy có động lực tinh thần để cho đi hợp lý, dựa trên toán học, nhằm mang lại lợi ích cho càng nhiều người càng tốt, không chỉ cho các lĩnh vực bà quan tâm cá nhân.

Những ý tưởng này dẫn Tuna đến tư tưởng vị tha hiệu quả, dựa nhiều vào dữ liệu và bằng chứng để mang lại lợi ích tối đa cho càng nhiều người càng tốt – thường đo bằng số năm sống được cứu nhờ từ thiện y tế. Bà quan tâm nhiều hơn đến các vấn đề như sốt rét, nước sạch và tẩy giun, thay vì quan tâm tổ chức nào nhận tiền.

Làm từ thiện như một phép toán: số mạng sống được cứu

Với các khoản tài trợ y tế toàn cầu, Open Philanthropy thường tính toán sơ bộ để chuyển các yếu tố trên sang “năm sống điều chỉnh theo tàn tật” (DALY), chỉ số đo số năm sống được cứu.

Nếu mục tiêu tối thượng của hoạt động từ thiện là cứu càng nhiều mạng sống càng tốt, thì một tổ chức phòng chống sốt rét thông thường ở khu vực châu Phi Hạ Sahara (nơi bệnh này rất phổ biến và gây tử vong nhiều) sẽ cứu được nhiều người hơn rất nhiều so với một tổ chức tốt nhất ở Mỹ chuyên điều trị một căn bệnh cực kỳ hiếm gặp, Otis Reid, giám đốc quản lý mảng Y tế Toàn cầu và Phúc lợi của Open Philanthropy, nhận định.

Nói cách khác, hiệu quả cứu mạng sống của mỗi đô la bỏ ra ở châu Phi (nơi sốt rét đang giết nhiều người và chi phí điều trị/ngăn ngừa thấp) sẽ cao hơn nhiều so với việc tài trợ cho một bệnh hiếm ở Mỹ (nơi số người mắc ít, và chi phí điều trị rất đắt đỏ).

Các tổ chức nhận nhiều tài trợ y tế toàn cầu từ Tuna và Moskovitz bao gồm Malaria Consortium (307 triệu USD), Evidence Action (206 triệu USD) và Helen Keller Intl (103 triệu USD).

James Tibenderana, CEO Malaria Consortium, cho biết dữ liệu, bằng chứng và minh bạch là điểm khác biệt trong cách tiếp cận của Open Philanthropy. Tuy nhiên, cách tiếp cận toán học không hoàn hảo; ví dụ, khi đàm phán tài trợ năm 2015, ông phải thuyết phục họ rằng thuốc sốt rét cho trẻ nhỏ giá trị như màn chống muỗi cho người lớn, dù trẻ không lao động. GiveWell bổ sung “yếu tố đạo đức,” và Malaria Consortium đã phân phối 370 triệu liều thuốc sốt rét và 32 triệu màn chống muỗi.

Tương tự, Danielle Bayer, giám đốc Evidence Action, cho biết Open Philanthropy đã nghiên cứu và phỏng vấn chuyên gia trước khi cam kết tài trợ. Một số chương trình thất bại và bị đóng cửa. Shawn Baker, phó chủ tịch Helen Keller Intl, nói: “Bạn không bị trách cứ vì thất bại… bạn điều chỉnh lại.”

Trong khi y tế toàn cầu vẫn là lĩnh vực tài trợ lớn nhất, một phần lý do Open Philanthropy tách ra từ GiveWell một thập kỷ trước là để tập trung vào các lĩnh vực “mang tính dự báo và chưa được chứng minh.”

Cari Tuna đã phát biểu tại Hội nghị thượng đỉnh Forbes Impact vào tháng 9 về ảnh hưởng của các cố vấn đối với hoạt động từ thiện của bà. Ảnh: Forbes