Chiếc phà chở khách có cánh, lướt trên mặt vịnh Narragansett, có thể trở thành một phương tiện vận tải ven biển mới — hoặc một loại tàu chiến mới. Nhà sản xuất, Regent Craft, đang đặt cược vào cả hai khả năng.

Mười hai cánh quạt chạy êm ái xếp dọc theo sải cánh dài 20 mét của Paladin, một con tàu bóng bẩy với mũi giống máy bay. Nó chẳng giống gì những chiếc thuyền buồm hay tàu đánh cá mà nó vượt qua trong vùng cửa sông lớn nhất New England.

“Chúng tôi đã hình dung cách đây năm năm về một loại tàu lướt biển seaglider — thứ gì đó nhanh như máy bay nhưng dễ điều khiển như thuyền,” CEO Billy Thalheimer chia sẻ đầy phấn khởi sau chuyến thử nghiệm kéo dài hàng giờ với con tàu mới.

Trong một buổi sáng tháng Tám u ám, Thalheimer ngồi trong buồng lái của Paladin và lần đầu tiên trực tiếp điều khiển nguyên mẫu của công ty để thử nghiệm cánh ngầm. Con tàu chạy điện này có ba chế độ: nổi, lướt bằng cánh ngầm (foil) và bay.

Từ bến cảng, nó khởi hành như một tàu gắn động cơ thông thường. Khi ra xa bờ, nó trồi lên nhờ cánh ngầm. Nhờ đó, nó có thể di chuyển trên mặt nước với tốc độ hơn 80 km/h, cao hơn mặt vịnh chừng bằng chiều cao một người.

Điểm đặc biệt là nó được thiết kế để bay cách mặt nước khoảng 10 mét với vận tốc tối đa 290 km/h — một thành tích chưa đạt được, với chuyến bay thử đầu tiên ngoài khơi Rhode Island dự kiến diễn ra vào cuối hè hoặc đầu thu.

Nếu thành công, Paladin sẽ lướt trên lớp đệm không khí ở vùng biển Rhode Island, tận dụng “hiệu ứng mặt đất” (ground effect) giống như bồ nông, chim cốc và nhiều loài chim biển khác để tiết kiệm năng lượng khi lướt nhanh trên mặt biển. Nhờ đó, nó có thể đến thành phố New York — vốn mất ít nhất ba giờ đi tàu hỏa, lâu hơn nữa nếu kẹt xe — chỉ trong vòng một giờ.

Trong lúc chờ chứng nhận khả năng đi biển từ Cơ quan Tuần duyên Mỹ và các cơ quan quản lý toàn cầu, Regent đã bắt đầu đàm phán với khách hàng tiềm năng cho các tuyến phà thương mại quanh Florida, Hawaii, Nhật Bản và vùng Vịnh Ba Tư.

Công ty cũng hợp tác với Thủy quân lục chiến Mỹ để chuyển đổi các tàu này thành phương tiện vận chuyển binh lính qua các đảo ở Thái Bình Dương, có thể thay pin điện bằng nhiên liệu phản lực để đi xa hơn.

Với sự hậu thuẫn từ các nhà đầu tư nổi tiếng như Peter Thiel và Mark Cuban, Thalheimer cho biết ông muốn tận dụng công nghệ mới để hồi sinh “sự thoải mái và tinh tế” của những chiếc thủy phi cơ thập niên 1930 — từng rất phổ biến trong kỷ nguyên vàng của ngành hàng không trước khi bị hàng không dân dụng thay thế.

“Lần này, chúng an toàn hơn, yên tĩnh hơn và không thải khí,” Thalheimer nói.

“Tôi nghĩ họ đã tạo ra một cách di chuyển hợp lý,” Mark Cuban chia sẻ qua email. “Đi lại ngắn ngày qua mặt nước rất khó khăn, tốn kém và phiền phức. Regent có thể giải quyết vấn đề này và biến việc di chuyển thành một trải nghiệm vui vẻ, dễ dàng và hiệu quả.”

Hai đồng sáng lập và là bạn bè — Thalheimer, một thủy thủ lành nghề, và giám đốc công nghệ Mike Klinker, người từng lớn lên trong nghề đánh bắt tôm hùm — gặp nhau khi cả hai còn là sinh viên năm nhất tại MIT, sau đó cùng làm việc tại Boeing. Họ lập ra Regent năm 2020.

Họ đã thử nghiệm thành công một mô hình nhỏ hơn, nhưng Paladin — nguyên mẫu chở được 12 hành khách, thuộc dòng sản phẩm mang tên Viceroy — mới bắt đầu thử nghiệm chạy bằng cánh ngầm mùa hè này, sau nhiều năm nghiên cứu và phát triển. Một nhà máy sản xuất đang được xây dựng gần đó, với kế hoạch chở khách vào năm 2027.

Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) phân loại phương tiện “sử dụng cánh gần mặt đất” như tàu, chứ không phải máy bay. Tuy nhiên, cơ sở dữ liệu tàu dân sự do tổ chức đặt tại London này quản lý chỉ liệt kê 6 chiếc trên toàn thế giới, tất cả đều được chế tạo trước khi IMO ban hành hướng dẫn an toàn mới cho loại tàu này vào năm 2018, theo đề xuất của Trung Quốc, Pháp và Nga.

IMO cho biết họ coi các phương tiện này là tàu biển vì chúng hoạt động gần các phương tiện thủy khác và phải tuân theo các quy tắc tránh va chạm giống nhau. Tuần duyên Mỹ cũng có cách tiếp cận tương tự.

“Anh điều khiển nó như một chiếc thuyền,” Thalheimer nói. “Nếu có tàu thuyền nào trong cảng, anh sẽ thấy nó trên màn hình. Nếu thấy thuyền, anh sẽ vòng tránh. Chúng tôi không bao giờ bay lướt trên đầu thuyền hay gì tương tự cả.”

Một trong những thách thức kỹ thuật lớn nhất trong thiết kế của Regent là chuyển từ chế độ lướt bằng cánh ngầm sang chế độ bay. Cánh ngầm đủ nhanh đối với tàu biển, nhưng vẫn chậm hơn nhiều so với tốc độ cần thiết để một máy bay cất cánh từ đường băng.

Đó là lúc 12 cánh quạt phát huy tác dụng, thổi gió vào cánh và “đánh lừa” nó để tạo lực nâng lớn ngay ở tốc độ thấp.

Tất cả điều này đã vận hành hoàn hảo trong các mô phỏng trên máy tính tại trụ sở Regent ở North Kingstown, Rhode Island. Bước tiếp theo là thử nghiệm trực tiếp trên mặt biển.

Trong nhiều thập kỷ, chiến hạm duy nhất được biết đến với thiết kế “hiệu ứng mặt đất” là chiếc ekranoplan khổng lồ của Liên Xô, được chế tạo để bay thấp nhằm tránh radar nhưng chưa bao giờ được sử dụng rộng rãi. Gần đây, những hình ảnh lan truyền trên mạng xã hội về một loại ekranoplan quân sự dường như của Trung Quốc đã thu hút sự chú ý của các chuyên gia hải quân, trong bối cảnh tranh chấp quốc tế ở Biển Đông ngày càng căng thẳng.

Regent đã tận dụng mối quan tâm này, chào mời chính phủ Mỹ về các seaglider như một phương thức mới để vận chuyển binh lính và hàng hóa qua các chuỗi đảo ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Chúng cũng có thể phục vụ do thám bí mật, tác chiến chống ngầm, hoặc làm “tàu mẹ” cho máy bay không người lái cỡ nhỏ, tàu tự hành hoặc các nhiệm vụ cấp cứu y tế, theo ông Tom Huntley, người đứng đầu bộ phận quan hệ chính phủ và quốc phòng của Regent.

“Chúng bay dưới radar và trên sonar, điều này khiến chúng rất khó bị phát hiện,” Huntley nói.

Dù quân đội Mỹ ngày càng quan tâm, vẫn còn nhiều câu hỏi về khả năng bị phát hiện, độ ổn định trong các điều kiện sóng gió khác nhau, cũng như “chi phí khi sản xuất ở quy mô chỉ vượt quá vài nguyên mẫu và khả năng bảo trì,” theo Đại tá Hải quân Mỹ đã nghỉ hưu Paul S. Schmitt, hiện là giáo sư nghiên cứu tại Đại học Chiến tranh Hải quân, Newport, Rhode Island.

Schmitt, người từng quan sát Paladin từ xa khi đi thuyền, cũng cho biết ông hoài nghi về loại nhiệm vụ quân sự nào có thể phù hợp với “tầm hoạt động khá ngắn và sức chở nhỏ” của Regent.

Tuy nhiên, những khả năng thương mại mới là điều khiến Mark Cuban và các nhà đầu tư khác của Regent phấn khích.

Chạy dọc xa lộ liên bang 95 qua các thành phố ven bờ Đại Tây Dương của Florida có thể tốn gần cả ngày — đó là một trong những lý do Regent đề xuất Miami làm trung tâm cho các tuyến phà ven biển.

Các tàu seaglider Viceroy có thể chở nhiều hành khách hơn thủy phi cơ hay trực thăng thông thường, nhưng một số startup thủy phi cơ điện dùng cánh ngầm đang gia tăng, như Candela (Thụy Điển) hay Navier (California), cũng đang tìm cách khai thác các tuyến phà trên toàn cầu.

Thalheimer coi các phương tiện của mình là sự bổ sung thay vì cạnh tranh trực tiếp với thủy phi cơ điện cánh ngầm vốn không thể đi nhanh bằng. Tất cả sẽ cùng sử dụng bến cảng và cơ sở sạc điện, nhưng có thể chuyên biệt hóa cho các hành trình với độ dài khác nhau.

Chiếc phà cánh seaglider Viceroy của Regent lướt trên mặt vịnh Narragansett trong một chuyến thử nghiệm ngày 6/8, ngoài khơi North Kingstown, Rhode Island. Ảnh: AP