Các cuộc đàm phán nhằm đạt một hiệp ước quan trọng để chấm dứt tình trạng ô nhiễm nhựa ngày càng nghiêm trọng trên toàn cầu đã sụp đổ vào thứ Sáu, trong khi các đại biểu kết thúc phiên họp tại Thụy Sĩ mà không có kế hoạch nối lại thảo luận.

Hệ quả của việc đàm phán thất bại là rất nghiêm trọng, bởi nó không để lại lộ trình rõ ràng nào để các quốc gia cùng nhau giải quyết núi nhựa đang chất đầy bãi rác, làm tắc nghẽn các đại dương và xuất hiện dưới dạng mảnh vụn trên bãi biển và các không gian công cộng khác.

“Sự đồng thuận đã chết,” Bjorn Beeler, điều phối viên quốc tế của Mạng lưới Loại bỏ Chất ô nhiễm Quốc tế, phát biểu khi phiên họp kết thúc.

Mỗi năm, thế giới sản xuất hơn 400 triệu tấn nhựa mới, và con số này có thể tăng khoảng 70% vào năm 2040 nếu không có thay đổi về chính sách. Khoảng 100 quốc gia muốn hạn chế sản xuất. Nhiều nước cũng nhấn mạnh việc cần thiết phải giải quyết các hóa chất độc hại được sử dụng để sản xuất nhựa.

Quyết định cuối cùng, hay chính xác là sự thiếu quyết định, làm nổi bật tầm ảnh hưởng của Mỹ và các nước sản xuất dầu như Ả Rập Xê Út, những quốc gia phản đối bất kỳ giới hạn nào về sản xuất nhựa, vốn chủ yếu làm từ dầu mỏ và khí đốt.

Đại diện các quốc gia đã làm việc 11 ngày tại văn phòng Liên Hợp Quốc ở Geneva, nhưng bế tắc xảy ra xung quanh việc thảo luận hiệp ước có nên hạn chế sự tăng trưởng theo cấp số nhân của sản xuất nhựa và áp đặt các kiểm soát pháp lý toàn cầu đối với hóa chất độc hại hay không.

Các nhà môi trường, người nhặt rác, lãnh đạo bản địa và nhiều doanh nhân đã đến tham dự để lên tiếng về quan điểm của mình. Các lãnh đạo bản địa mong muốn hiệp ước phải công nhận quyền lợi và kiến thức của họ.

Youth Plastic Action Network là tổ chức duy nhất được phát biểu trong cuộc họp bế mạc ngày thứ Sáu. Các ý kiến từ các tổ chức quan sát viên đã bị cắt theo yêu cầu của Mỹ và Kuwait sau 24 giờ đàm phán.

Sau khi phiên họp kết thúc, một số đại biểu cố gắng tỏ vẻ lạc quan về kết quả đàm phán và bày tỏ hy vọng về các cuộc đàm phán trong tương lai. Các đại biểu đồng ý sẽ gặp lại vào một thời điểm nào đó.

Inger Andersen, Giám đốc điều hành Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc, cho biết mặc dù gặp nhiều thách thức và thất vọng, “chúng ta phải công nhận rằng đã có những tiến bộ đáng kể”. Bà cũng nói rằng quá trình này sẽ không dừng lại, nhưng còn quá sớm để xác định khi nào hiệp ước sẽ được hoàn tất.

Lặp lại thất bại của năm ngoái

Cuộc đàm phán này lẽ ra là vòng cuối cùng và nhằm xây dựng hiệp ước ràng buộc pháp lý đầu tiên về ô nhiễm nhựa, bao gồm cả ở đại dương. Nhưng giống như cuộc họp tại Hàn Quốc năm ngoái, cuộc đàm phán kết thúc mà không có thỏa thuận nào.

Luis Vayas Valdivieso, Chủ tịch ủy ban đàm phán, đã soạn và trình bày hai dự thảo hiệp ước tại Geneva dựa trên quan điểm của các quốc gia. Đại diện của 184 quốc gia không tìm được tiếng nói chung về việc sử dụng bất kỳ dự thảo nào làm cơ sở cho đàm phán.

Sau một cuộc họp kéo dài ba giờ, Valdivieso gõ búa kết thúc phiên bằng một chiếc búa làm từ nắp chai nhựa tái chế lấy từ một bãi rác ở Nairobi, một trong nhiều biểu tượng của vấn đề nhựa xuất hiện trong suốt các cuộc đàm phán.

Một kết quả “cực kỳ đáng thất vọng”

Ủy viên châu Âu Jessika Roswall cho biết Liên minh châu Âu và các quốc gia thành viên mong đợi nhiều hơn ở cuộc họp này, và mặc dù dự thảo chưa đáp ứng đầy đủ các yêu cầu của họ, nhưng nó vẫn là cơ sở tốt cho một phiên đàm phán tiếp theo.

“Trái đất không chỉ thuộc về chúng ta. Chúng ta là những người quản lý cho thế hệ sau. Hãy hoàn thành nghĩa vụ đó,” bà Jessika Roswall nói.

Đại diện các quốc gia như Na Uy, Úc, Tuvalu và một số nước khác cho biết họ “rất thất vọng” khi rời Geneva mà không có hiệp ước. Đại diện Madagascar nhấn mạnh rằng thế giới “mong đợi hành động, chứ không phải báo cáo từ chúng ta.”

Phái đoàn Trung Quốc nói rằng cuộc chiến chống ô nhiễm nhựa là một cuộc marathon dài, và bước lùi tạm thời này là điểm khởi đầu mới để xây dựng sự đồng thuận.

Để bất kỳ đề xuất nào được đưa vào hiệp ước, mọi quốc gia đều phải đồng ý. Ấn Độ, Ả Rập Xê Út, Iran, Kuwait, Việt Nam và một số nước khác khẳng định rằng sự đồng thuận là yếu tố quan trọng để có một hiệp ước hiệu quả. Một số quốc gia muốn thay đổi quy trình, cho phép các quyết định được thông qua bằng bỏ phiếu nếu cần thiết.

Các “vạch đỏ” không thể vượt qua

Vấn đề lớn nhất trong các cuộc đàm phán là hiệp ước nên đặt giới hạn sản xuất nhựa mới hay tập trung vào các biện pháp khác như thiết kế tốt hơn, tái chế và tái sử dụng.

Ả Rập Xê Út, Kuwait và Mỹ phản đối việc cắt giảm sản xuất nhựa hoặc cấm phụ gia hóa chất trong hiệp ước. Mỹ ủng hộ các điều khoản nhằm cải thiện thu gom và quản lý rác thải, nâng cao thiết kế sản phẩm, thúc đẩy tái chế, tái sử dụng và các nỗ lực khác để giảm lượng nhựa đổ ra môi trường.

Ả Rập Xê Út cho rằng cả hai dự thảo đều thiếu cân bằng, và các nhà đàm phán của Saudi và Kuwait nói rằng bản dự thảo mới lại ưu tiên quan điểm của các quốc gia khác nhiều hơn.

Dự thảo này, được công bố vào đầu ngày thứ Sáu, không bao gồm giới hạn sản xuất nhựa, nhưng thừa nhận rằng mức sản xuất và tiêu thụ hiện tại là “không bền vững” và cần có hành động toàn cầu. Ngôn từ mới được bổ sung nêu rõ rằng mức hiện tại vượt quá năng lực quản lý rác thải và dự kiến sẽ tăng thêm, “do đó cần một phản ứng phối hợp toàn cầu để ngăn chặn và đảo ngược xu hướng này.”

Mục tiêu của hiệp ước được sửa đổi để nhấn mạnh một cách tiếp cận toàn diện, bao quát toàn bộ vòng đời của nhựa, bao gồm giảm các sản phẩm nhựa chứa hóa chất gây hại cho sức khỏe con người hoặc môi trường, cũng như giảm các sản phẩm nhựa dùng một lần hoặc có tuổi thọ ngắn.

Đây là một dự thảo tốt hơn, tham vọng hơn, nhưng vẫn chưa hoàn hảo. Mỗi quốc gia đến Geneva đều có nhiều “vạch đỏ”, theo lời Magnus Heunicke, Bộ trưởng Môi trường Đan Mạch. Đan Mạch đang giữ chủ tịch luân phiên của Hội đồng châu Âu.

“Để nói rõ, một thỏa hiệp có nghĩa là chúng ta phải điều chỉnh các vạch đỏ của mình,” ông nói.

Luis Vayas Valdivieso, Chủ tịch ủy ban đàm phán, gõ búa làm từ nắp chai nhựa tái chế, trong phiên toàn thể của phần hai phiên họp thứ năm Ủy ban Đàm phán Liên chính phủ về Ô nhiễm Nhựa, tại trụ sở châu Âu của Liên Hợp Quốc ở Geneva, Thụy Sĩ. Ảnh:  AP

Một người nhặt rác thu gom các vật liệu tái chế, bao gồm nhựa, tại bãi rác ở Lahore, Pakistan. Ảnh:  AP

Rác thải nhựa phủ kín khu vực rừng ngập mặn ở Vịnh Panama, Panama City, ngày 6/12/2024. Ảnh: REUTERS/Enea Lebrun