Các nhà khoa học phát hiện rằng chỉ vài giờ tiếp xúc với không khí ô nhiễm có thể làm giảm khả năng tập trung, khiến việc nhận diện cảm xúc trở nên khó khăn hơn và suy yếu khả năng chú ý có chọn lọc. Những suy giảm nhận thức này có thể ảnh hưởng đến cuộc sống hằng ngày và năng suất làm việc, và có thể có tác động lâu dài.

Theo một nghiên cứu mới, các nhà khoa học nhận thấy rằng ngay cả tiếp xúc ngắn với mức độ bụi mịn (particulate matter) cao cũng có thể làm suy giảm sự tập trung, tăng mức độ xao nhãng và ảnh hưởng đến hành vi xã hội, khiến các hoạt động hàng ngày – như đi chợ – trở nên khó khăn hơn.

Kiểm tra ảnh hưởng của ô nhiễm đối với não bộ

Để nghiên cứu những tác động này, các nhà khoa học đã cho những người tham gia hít thở không khí ô nhiễm – được tạo ra bằng khói nến – hoặc không khí sạch. Sau đó, họ kiểm tra khả năng nhận thức của các đối tượng trước và sau bốn giờ tiếp xúc, đo lường trí nhớ làm việc, sự chú ý có chọn lọc, khả năng nhận diện cảm xúc, tốc độ vận động tâm lý (psychomotor) và khả năng duy trì sự chú ý.

Trong nghiên cứu được công bố ngày 6 tháng 2 trên Nature Communications, các nhà khoa học từ Đại học Birmingham và Đại học Manchester tiết lộ rằng ô nhiễm không khí có tác động tiêu cực đến sự chú ý có chọn lọc và khả năng nhận diện cảm xúc – bất kể người tham gia thở bình thường hay chỉ thở qua miệng.

Viêm nhiễm: thủ phạm tiềm tàng gây suy giảm nhận thức

Các chuyên gia cho rằng tình trạng viêm do ô nhiễm có thể là nguyên nhân gây ra các suy giảm này. Họ nhận thấy rằng trong khi sự chú ý có chọn lọc và khả năng nhận diện cảm xúc bị ảnh hưởng, trí nhớ làm việc vẫn không bị tác động. Điều này cho thấy một số chức năng não có khả năng chống chịu tốt hơn trước tác động của ô nhiễm ngắn hạn.

Tiến sĩ Thomas Faherty, đồng tác giả từ Đại học Birmingham, nhận xét: “Nghiên cứu của chúng tôi cung cấp bằng chứng thuyết phục (compelling evidence) rằng ngay cả tiếp xúc ngắn hạn với bụi mịn cũng có thể gây ảnh hưởng tiêu cực ngay lập tức đến các chức năng não thiết yếu cho hoạt động hàng ngày, chẳng hạn như đi siêu thị hàng tuần.”

Giáo sư Francis Pope, đồng tác giả từ Đại học Birmingham, cho biết: “Chất lượng không khí kém làm suy yếu sự phát triển trí tuệ và năng suất lao động, gây ra những tác động đáng kể về mặt xã hội và kinh tế trong một thế giới công nghệ cao, nơi khả năng nhận thức đóng vai trò cốt lõi.”

“Năng suất giảm sẽ ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế, nhấn mạnh thêm sự cấp thiết của các quy định nghiêm ngặt hơn về chất lượng không khí và các biện pháp y tế công cộng nhằm giảm thiểu tác động có hại của ô nhiễm đối với sức khỏe não bộ, đặc biệt là ở các khu đô thị ô nhiễm nặng.”

Vì sao kỹ năng nhận thức quan trọng?

Chức năng nhận thức bao gồm nhiều quá trình tinh thần cần thiết cho các nhiệm vụ hàng ngày. Chẳng hạn, sự chú ý có chọn lọc (selective attention) giúp đưa ra quyết định và thực hiện các hành vi có mục tiêu, như ưu tiên các mặt hàng trong danh sách mua sắm của bạn trong siêu thị, trong khi bỏ qua những sản phẩm khác và tránh mua sắm theo cảm tính (impulse buys).

Trí nhớ làm việc đóng vai trò như không gian lưu trữ tạm thời để giữ và xử lý thông tin, rất quan trọng trong các nhiệm vụ cần xử lý và lưu trữ thông tin cùng lúc, chẳng hạn như lập kế hoạch lịch trình hoặc theo dõi nhiều cuộc trò chuyện.

Nhận thức xã hội – cảm xúc, bao gồm khả năng phát hiện và giải thích cảm xúc của bản thân và người khác, giúp định hướng hành vi xã hội phù hợp. Mặc dù đây là những kỹ năng nhận thức riêng biệt, chúng hoạt động cùng nhau để giúp hoàn thành mục tiêu, cả trong công việc và trong các khía cạnh khác của cuộc sống.

Quan ngại lâu dài đối với các nhóm dễ tổn thương

Các nhà khoa học nhấn mạnh sự cần thiết phải tiếp tục nghiên cứu để hiểu rõ hơn về cơ chế ảnh hưởng của ô nhiễm không khí đến chức năng nhận thức và khám phá các tác động dài hạn, đặc biệt là đối với các nhóm dễ bị tổn thương như trẻ em và người cao tuổi.

Giáo sư Gordon McFiggans, đồng tác giả từ Đại học Manchester, nhận xét: “Nghiên cứu này cho thấy tầm quan trọng của việc hiểu rõ ảnh hưởng của ô nhiễm không khí đối với chức năng nhận thức và sự cần thiết phải nghiên cứu sâu hơn về tác động của các nguồn ô nhiễm khác nhau đối với sức khỏe não bộ của những người lớn tuổi dễ bị tổn thương.”

Nghiên cứu này là nghiên cứu đầu tiên điều chỉnh có chủ đích đường hít thở của ô nhiễm bụi mịn, cung cấp những hiểu biết quan trọng về cách các con đường tiếp xúc khác nhau ảnh hưởng đến chức năng nhận thức. Các nhà khoa học nhấn mạnh sự cần thiết phải điều tra thêm về các tác động dài hạn và các biện pháp bảo vệ tiềm năng.

Trên toàn cầu, ô nhiễm không khí là yếu tố rủi ro môi trường hàng đầu đối với sức khỏe con người, làm gia tăng tỷ lệ tử vong sớm. Tác động tiêu cực của chất lượng không khí kém đối với hệ tim mạch và hô hấp đã được công nhận rộng rãi, cùng với mối liên hệ với các bệnh thoái hóa thần kinh (neurodegenerative conditions) như đa xơ cứng, Alzheimer và Parkinson.

Bụi mịn PM2.5 là tác nhân ô nhiễm không khí gây ảnh hưởng nghiêm trọng nhất đến sức khỏe con người, với khoảng 4,2 triệu ca tử vong liên quan đến loại hạt này chỉ trong năm 2015.

Tiếp xúc ngắn hạn với ô nhiễm không khí do bụi mịn có thể làm suy giảm các chức năng não quan trọng như tập trung, nhận diện cảm xúc và ra quyết định, khiến ngay cả những nhiệm vụ đơn giản như đi chợ cũng trở nên khó khăn hơn. Ảnh: SciTechDaily.com.