Các nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Y sinh Texas (Texas Biomed) đã phát hiện chín đột biến trong một chủng cúm gia cầm ở một bệnh nhân tại Texas. Chủng này có khả năng gây bệnh cao hơn và dễ sao chép trong não, nhưng điều may mắn là các phương pháp điều trị kháng virus hiện nay vẫn hiệu quả đối với chủng này.

Chủng này gần tương tự như một chủng khác phát hiện trên bò sữa, và các phát hiện này – được công bố trên tạp chí Emerging Microbes & Infections – nêu ra cảnh báo về các chủng H5N1 cúm gia cầm hiện đang lưu hành tại Mỹ: virus có khả năng đột biến nhanh khi lây nhiễm sang loài vật chủ mới.

H5N1, vốn xuất hiện tự nhiên ở chim hoang dã và gây chết gà, gần đây đã lây lan sang nhiều loài động vật có vú và lần đầu tiên vào mùa xuân năm 2024 bắt đầu lây nhiễm sang bò sữa.

Tính đến đầu năm 2025, dịch bệnh đã lây lan qua các đàn gia súc ở nhiều bang tại Mỹ và lây nhiễm hàng chục người, chủ yếu là công nhân nông trại. Đến nay, hầu hết những người bị nhiễm chỉ trải qua các triệu chứng nhẹ và viêm mắt, và virus chưa lây lan từ người sang người. Trường hợp tử vong đầu tiên do H5N1 tại Mỹ đã được ghi nhận vào tháng này sau khi một người tiếp xúc với gà nhiễm bệnh.

“Thời gian không còn nhiều khi virus tiếp tục tiến hóa và dễ dàng lây nhiễm hoặc thậm chí lây truyền từ người sang người, điều này sẽ rất đáng lo ngại,” Giáo sư tiến sĩ Luis Martinez-Sobrido tại Texas Biomed, người chuyên nghiên cứu về virus cúm, cho biết. Nhóm của ông đã phát triển các công cụ chuyên biệt và mô hình động vật để thử nghiệm vắc-xin phòng ngừa và thuốc kháng virus.

Virus trên người và trên bò

Trong nghiên cứu gần đây, nhóm đã so sánh các chủng H5N1 được phân lập từ một bệnh nhân người và từ bò sữa ở Texas.

“Có chín đột biến trong chủng virus từ người mà không có trong chủng từ bò, cho thấy các đột biến này xảy ra sau khi lây nhiễm sang người,” ông Martinez-Sobrido nói.

Trong các nghiên cứu, họ nhận thấy so với chủng từ bò, chủng từ người sao chép nhanh hơn, gây bệnh nghiêm trọng hơn và xuất hiện với số lượng cao hơn nhiều trong mô não. Họ cũng thử nghiệm một số loại thuốc kháng virus được FDA phê duyệt để xem liệu chúng có hiệu quả với cả hai chủng virus trên tế bào hay không.

“May mắn thay, các đột biến này không ảnh hưởng đến tính nhạy cảm đối với các loại thuốc kháng virus đã được FDA phê duyệt,” nhà khoa học Ahmed Mostafa Elsayed, tác giả chính của nghiên cứu, cho biết.

Các loại thuốc kháng virus sẽ là tuyến phòng thủ chủ chốt nếu đại dịch xảy ra trước khi vắc-xin được phổ biến rộng rãi, ông Martinez-Sobrido nói. Điều này đặc biệt quan trọng vì con người không có miễn dịch tự nhiên (preexisting immunity) đối với H5N1, và các vắc-xin cúm mùa hiện tại dường như chỉ cung cấp sự bảo vệ rất hạn chế, theo một nghiên cứu khác do Tiến sĩ Aitor Nogales tại Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe Động vật ở Tây Ban Nha thực hiện.

Các bước tiếp theo và khuyến nghị

Texas Biomed hiện đang nghiên cứu từng đột biến H5N1 trên người để xác định đột biến nào gây tăng độc lực và khả năng gây bệnh (pathogenicity and virulence). Nhóm muốn tìm hiểu lý do tại sao H5N1 có thể lây nhiễm cho một loạt các loài động vật có vú; tại sao H5N1 gây bệnh nhẹ ở bò nhưng lại gây tử vong cho mèo; và tại sao các ca nhiễm qua bò ít gây hại cho người hơn so với ca nhiễm qua gà.

Trong một bài báo khác, ông Elsayed và các cộng sự đã phân tích lịch sử của H5N1 trên bò sữa cho tạp chí mBio và kêu gọi áp dụng cách tiếp cận phù hợp để bảo vệ cả động vật và con người.

“Ưu tiên hàng đầu là xóa sạch cúm gia cầm khỏi bò sữa để giảm nguy cơ đột biến và lây truyền sang người cũng như các loài khác,” ông Elsayed nói. “Các biện pháp có thể thực hiện ngay bao gồm khử trùng kỹ lưỡng thiết bị vắt sữa và áp dụng các yêu cầu cách ly nghiêm ngặt hơn, điều này sẽ giúp loại bỏ virus nhanh hơn ở bò.”

Một chủng cúm gia cầm H5N1 phân lập từ người ở Texas cho thấy các đột biến giúp sao chép tốt hơn trong tế bào người và gây bệnh nghiêm trọng hơn trên chuột so với chủng từ bò. Dù virus chưa lây lan giữa người với người, các chuyên gia cảnh báo về tiềm năng tiến hóa của nó và nhấn mạnh sự cần thiết của việc chuẩn bị thuốc kháng virus và cải thiện các biện pháp kiểm soát động vật. Ảnh: SciTechDaily