Saturday Night Live (Trực tiếp Tối thứ Bảy – SNL) vốn dĩ là một chương trình truyền hình hài, nhưng thật khó để cười trước cảnh tượng mới đây trong tiết mục “Beppo,” nói về một chú khỉ phi hành gia phát hiện rằng mình có thể không bao giờ trở về Trái đất. Khi đôi mắt to đượm buồn của Beppo bắt đầu ngấn lệ, chú bấm các nút trên bảng điều khiển âm thanh để hỏi John Mulaney từ trung tâm điều khiển: “Beppo… về… nhà?” Đau đớn, Mulaney tự hỏi làm sao có thể giải thích cái chết cho Beppo.

Chú khỉ ngọt ngào Beppo nhắc nhở chúng ta về những động vật ngây thơ đã từng được đưa vào không gian — đặc biệt là những sinh vật đã ra đi với niềm tin bản năng rằng chúng sẽ trở về an toàn, nhưng lại không thể. Khi được hỏi về lời cuối, Beppo bấm nút phát ra một thông điệp đơn giản: “giúp.”

Liệu chú chó không gian Laika có thể có lời cuối cùng nào không? Còn chú khỉ sóc Gordo hay chú chuột Laska thì sao? Có lẽ lời cuối của chúng cũng giống như của Beppo.

Để trả lời Beppo, James Austin Johnson, người điều khiển sứ mệnh không gian này, gợi ý với Mulaney, và anh hít một hơi thở sâu. “Beppo không về nhà. Beppo rơi vào bóng tối. Beppo sẽ mãi bằng không,” Mulaney nói với Beppo. Beppo đáp lại: “Beppo sợ.”

Bi kịch của Laika

Năm 1957, Laika, một chú chó lai husky 3 tuổi sống hoang trên đường phố Moscow, đã được đưa vào không gian trên tàu vũ trụ Sputnik 2 của Liên Xô. Chú chó được chọn vì các nhà khoa học nghĩ rằng cuộc sống ngoài đường phố ở Nga giúp nó đủ mạnh mẽ để đối mặt với môi trường khắc nghiệt (harsh environment) của không gian. Tuy nhiên, chú chó được phóng lên không gian với chỉ một bữa ăn và nguồn oxy trong bảy ngày, với dự kiến Laika không bao giờ sống sót trở về.

Theo câu chuyện kể lại, bác sĩ Vladimir Yazdovsky, một trong những người chăm sóc Laika, đã đưa chú chó về nhà chơi với các con của ông ngay trước khi chuyến bay diễn ra. Ông từng hồi tưởng: “Tôi muốn làm điều gì đó tốt đẹp cho chú chó.” Cathleen Lewis, giám tuyển các chương trình không gian quốc tế tại Bảo tàng Quốc gia Không gian Smithsonian, cho biết rằng có thông tin một nữ bác sĩ đã phá lệ (broke protocol) cho Laika ăn trước khi chú chó lên đường.

Cách Laika chết vẫn không rõ ràng; Liên Xô ban đầu nói rằng có thể nó đã bị ngộ độc khi dùng thức ăn trên không gian, hoặc chết do thiếu oxy. Tuy nhiên, vào năm 1999, các nhà khoa học cho biết Laika có thể đã qua đời khi tàu Sputnik 2 gặp sự cố nhiệt độ trong vòng quỹ đạo thứ tư quanh Trái đất. Dù thế nào, Laika cũng không thể trở về ngay cả khi nó sống sót trong không gian, vì vào năm 1958, sau khoảng 2.570 vòng quỹ đạo quanh Trái Đất, tàu Sputnik 2 đã tan rã (disintegrated) trong khí quyển Trái đất. Laika được tưởng nhớ như một anh hùng.

“Thời gian càng trôi qua, tôi càng hối hận về điều đó,” một nhà khoa học từng tham gia vào chương trình Laika cho biết sau bi kịch. “Chúng tôi không nên làm điều đó. Chúng tôi không thu hoạch được gì nhiều từ chuyến bay để có thể biện minh cho cái chết của chú chó.”

“Beppo biết điều này là sai”

“Lời của Beppo,” như Johnson nói trong tiết mục SNL, là các lệnh đã được lập trình sẵn kết nối với các nút bấm trên tàu của chú khỉ. Dĩ nhiên, chúng chỉ giới hạn ở những điều cụ thể như “Beppo,” “Trái đất” và “nhà,” cùng với các sở thích của chú. Beppo từng thử chơi cờ vua và nói “đi quân Tốt e6,” nhưng Mulaney biết đó là một nước đi không hợp lệ trong trận cờ. Điều này cho thấy trước đó, những người điều khiển đã dành thời gian với Beppo, tạo cảm giác gần gũi (keep him company). Beppo hẳn đã muốn trở về để làm những điều mình yêu thích; chú có thể tiếp tục luyện tập cùng những người bạn ở trung tâm.

“Beppo biết điều này là sai,” Beppo nói qua các nút lệnh khi được cho biết không thể bay về nhà như chim. “Nhưng Beppo nhảy về nhà được không?” Câu trả lời, tất nhiên, là không.

Điều này thật xúc động khi nhận ra rằng một số nhà khoa học, như Yazdovsky, cũng đã cố gắng sử dụng “lời của Laika.” Với trái tim mình, họ cố gắng cho Laika thấy rằng nó được yêu thương. Đây là điều mà chúng ta không bao giờ chắc Laika đã từng cảm nhận được khi sống trên đường phố Moscow. Đó là một điều đẹp đẽ khi chúng ta có thể yêu thương các loài động vật một cách sâu sắc mà không cần chúng thổ lộ lời nào (uttering a word) với ta.

Trước khi Beppo được cứu bởi Ego Nwodim ở trung tâm điều khiển nhờ vào trí thông minh kiệt xuất của mình, Beppo hỏi câu xúc động nhất: “Beppo có làm trái đất tự hào không?”

Một tượng đài dành cho Laika đã được dựng lên gần một cơ sở quân sự ở Moscow; một du khách trên TripAdvisor nói rằng họ đã đi từ Brazil chỉ để xem tượng đài này. Một bài đánh giá khác, dịch từ tiếng Nga, viết rằng: “Hình ảnh chú chó husky trong bộ áo giáp đầy sức sống khiến người xem nghẹn ngào (takes your breath away). Đây là cách chúng ta cảm ơn những động vật đã hi sinh sự sống của chúng vì sự phát triển của con người.”

Một bài khác cũng dịch từ tiếng Nga viết: “Mỗi ngày tôi đi ngang qua Laika. Chú ấy ngồi buồn sau hàng rào, khó mà nhận ra ngay được. Chú ấy nhận ra tôi và vẫy đuôi, rồi hướng mũi lên trời. Đừng quên, cô ấy nói.”

Có lẽ tôi nên kể với bạn điều đã xảy ra với Beppo. Sau khi trở về trung tâm điều khiển một cách kỳ diệu, chú đã ôm hôn vợ của Mulaney. Phải chi những loài động vật đã từng bay vào không gian cũng được may mắn như Beppo.